Спадчына

Забытая прамысловая спадчына Гродна: рэзня на Камунальнай

У Гродне не першы год кажуць пра развіццё «прамысловага турызму». Размоваў шмат, але дзеючыя фабрыкі горада збольшага так і не адчынілі свае брамы для турыстаў, а старая прамысловая спадчына горада амаль цалкам знішчаная за апошнія 10 гадоў.

Страцілі шмат, захавалі мала

Няма старой электрастанцыі па вуліцы Будзёнага (знішчана ў 2009 г.), фабрыкі алоўкаў (знішчана ў 2012 г.), гарбарні на Гарнавых (знішчана ў 2017 г.), фабрыкі матацыклаў (знішчана ў 2006 г.) і многіх іншых.

За апошнія гады ў спіс гісторыка-культурнай спадчыны ўдалося ўнесці толькі былую Станіславоўскую кафлярню на Чырвонаармейскай. Частка яе знаходзіцца ў прыватных руках і вельмі сімпатычна адноўлена, а другая частка выглядае далёкай ад ідэалу. Але можа там калі і паўстане музей гісторыі гродзенскай прамысловасці.

Жывёлу рэзалі пераважна яўрэі

На вуліцы Камунальнай, недалёка ад спартыўнага комплексу «Нёман», ацалела забудова былой гарадской рэзні - мясакамбіната. Менавіта з гэтага ўведзенага ў строй у 1912 г. комплекса пачалася гісторыя прамысловай перапрацоўкі мяса ў Гродне.

Гарадская рэзня пад нумарам 74 на карце 1912 года
Апрача гэтай скатабойні жывёлу білі і на маленькіх рэзнях. Гродзенскія рэзнікі аб’ядноўваліся ў хрысціянскі ды яўрэйскі цэхі. Паводле стану на 1936 г. праўленні гэтых цэхаў знаходзіліся па адрасах Брыгіцкая, 11 і Брыгіцкая, 5. Яўрэйскі цэх быў значна большы за хрысціянскі.
Так выглядала рэзня ў 1916 г. На фота вышэй — неіснуючая вёска Пярэселка.
Традыцыйным месцам засяроджання прыватных рэзняў быў раён кампактнага рассялення яўрэйскага насельніцтва горада. Гэта былі вуліцы Вызвалення, Цесная, Магістрацкая, Школьны Двор, Мясная. На вуліцы Вызвалення жывёлу рэзалі ў адзінаццаці дамах, а на Цеснай — у сямі. Часам рэзнікі аб’ядноўвалі свае капіталы і арганізоўвалі вытворчасць у адным доме. Напрыклад, на вул. Цеснай, 3 уласнікамі рэзні былі В. Менакер і Р. Сегал, а ў доме № 6 — М. Гіршкохун, Ф. Кацаў і Ш. Тапор.

Забой жывёлы быў у значнай ступені засяроджаны ў руках сямейных кланаў, такіх як Баярскія, Менакеры, Стральцы, Сысуны, Шэваховічы, Тапольскія.

«Стары яўрэй з велізарным нажом»

Аднак вернемся да рэзні па Камунальнай. Жывёльныя тушы тут разбіралі ўручную. Шэсць чалавек за дзень забівалі і апрацоўвалі да 30 галоў.

У 1924 г. кіраўніком гарадской рэзні быў В. Леантовіч. На рэзні жывёлу спачатку забівалі: «Сумнае відовішча, жывёлы прадчуваюць сваю смерць. Стары яўрэй вялізарным нажом пераразае горла сваім ахвярам». Пасля здымалі скуру, свіней перад гэтым ашпарвалі, каб сабраць шчацінне. І толькі пасля пачынаўся працэс разбору тушы. Яшчэ ў 1920-х гг. рэзню забяспечылі спецыяльнымі фільтрамі паводле англійскага праекту, каб вада, што скідвалася ў Літоўскі ручай, была трохі чысцейшай.

Работнікі гарадской рэзні ў Гродне, 1960-я гг.

Стаханавец на 180%

З прыходам савецкай улады рэзня была нацыяналізавана і атрымала назву Гродзенскага мясакамбіната. Па стане на 1 мая 1940 г. тут працавала 104 чалавекі. Сярод лепшых стаханаўцаў быў Пейсах Бурлан, які ў гэты год выканаў норму на 180%.

Работнікі гарадской рэзні ў Гродне, 1960-я гг.

У 1940 г. мясакамбінат выпусціў наступную прадукцыю: ялавічына — 1544 тоны, мяса свіное — 76,5 тон, бараніна — 67 тон, каўбасныя вырабы — 183 тоны, 323 тысяч піражкоў і 4,4 тоны катлет. Самае цікавае ў гэтай статыстыцы — ялавічына значна пераважала над свіным мясам. Звязана гэта было, безумоўна, з нацыянальным складам насельніцтва горада. Яўрэі, нават секулярызаваныя, свініны амаль не ўжывалі.

Работнікі гарадской рэзні ў Гродне, 1960-я гг.

Кашэрна, але негуманна

Тут варта згадаць пра пытанне, пра якое неаднойчы пісалі газеты ў 1930-х гг. Большасць жывёлы ў Гродне (натуральна, каровы) забівалася такім чынам, каб мяса было кашэрным. Такім забоем займаліся нават спецыяльныя рэзнікі, якіх называлі «разак». Такія разакі пераразалі горла карове — і тая стоячы сцякала крывёю каля 15−20 хвілін.

У ХХ ст. у Еўропе такі спосаб забіцця ўжо лічыўся негуманным, і хрысціяне досыць гучна пратэставалі супраць рытуальнага забою жывёлы, аднак на практыцы аказвалася, што менавіта такім чынам забіваецца большасць кароў не толькі ў Гродне, але і амаль ва ўсіх гарадах ІІ Рэчы Паспалітай.

Забудова былой рэзні ў 2016 г.

Няма у спісе — не спадчына?

У савецкі час рэзня працавала на гэтым месцы да 1970-х гг., пакуль не пачаў працаваць сучасны гродзенскі мясакамбінат. Вось ужо паўстагоддзя былая рэзня выконвае самыя розныя функцыі, да яе нешта дабудоўваюць. У прынцыпе гэты сімпатычны будынак можна было аднавіць да першаснага выгляду, але яго няма нават у спісе гісторыка-культурнай спадчыны.

Будынак былой канторы рэзні. Фота 2015 г.
Падзяліцца

Апошнія запісы

Тры Белавежскія пушчы. Як агароджы на мяжы змяняюць лес і жывёльны свет у Беларусі, Польшчы і паміж платамі

Белавежская пушча сёння раздзеленая не на дзве, а насамрэч на тры часткі: беларускую, польскую і…

31 сакавіка 2025

«Трэнд — мацоўня, здароўе». Задалі адны і тыя ж пытанні металістам з Беларусі і Польшчы

Ужо некалькі дзесяцігоддзяў метал-музыка аб'ядноўвае людзей не толькі адных музычных прыхільнасцяў, але і падобнага светапогляду.…

26 сакавіка 2025

У гродзенскім ГЦ развяліся прусакі. Куды звяртацца, калі заўважылі насякомых у кафэ ці ў сябе дома

У ГЗК Triniti гродзенцы заўважылі прусака — насякомае бегала па канапе ў зоне фуд-корту. Hrodna.life…

26 сакавіка 2025

«Магчыма, будзе і новы матэрыял». Вакаліст гурта Ulis Слава Корань расказаў, як эміграцыя не дае яму пісаць

Беларускі гурт Ulis праіснаваў больш за 20 гадоў. Яго спадчына жыве - музыканты робяць каверы,…

20 сакавіка 2025

«Мама выпісвала фальшывыя дакументы і дапамагала трапіць у Польшчу». Рэпатрыянтка — пра дзяцінства ў Гродне і эміграцыю ў 1946-м

Крысціна Мішчук (Пянткоўская) нарадзілася ў 1933 годзе ў Гродне ў сям'і мясцовай інтэлігенцыі. Каталічка. Тата…

18 сакавіка 2025

«Мая зямля — што хачу, тое і раблю». З’ездзілі ў польскую вёску ля мяжы з Беларуссю, куды стараста запрашае жыць усіх ахвотных

У 500 метрах ад плота, узведзенага на польскім баку мяжы з Беларуссю, стаіць вёска Азяраны…

17 сакавіка 2025