Шкілеты ў шафе і памылкі продкаў: як курс па гісторыі сям'і дапаможа лепш разумець сябе і сваю краіну

Кім быў ваш прадзед? Як ён жыў і як памёр? Часам адказы на гэтыя пытанні апынаюцца вялікай нечаканасцю. Іх пошукі могуць замяніць медытацыю, а ў некаторых выпадках нават растлумачыць асабістыя траўмы. Журналістка Hrodna.life паразмаўляла з экспертам па генеалогіі Ігарам Станкевічам пра яго асабісты досвед і пра ўніверсальныя парады для ўсіх, хто шукае свае карані.

Ігар Станкевіч амаль 30 гадоў даследуе ўласны радавод. Ён склаў сваё генеалагічнае дрэва да XVI стагоддзя. А таксама высветліў, што 30 яго продкаў пацярпелі ад сталінскіх рэпрэсій, а 12 з іх былі расстраляныя.

Ужо 10 лістапада стартуе створаны Ігарам бясплатны анлайн-курс «Радавод: аднаўляем гісторыю сваёй сям'і і краіны» ад «Нацыі лідараў» — адукацыйнага хаба, які дапамагае беларускам і беларусам ва ўсім свеце развівацца, набываць веды і навыкі, неабходныя для таго, каб палепшыць якасць уласнага жыцця, жыцця сваёй сям'і і краіны.

Здымкі са сметніка і каментары ў ЖЖ: як інфармацыя пра сям’ю і продкаў знаходзіць цябе сама

Апошнім знаходкам Ігара літаральна два тыдні. Невядомы напісаў у Facebook, што мае фотаздымкі яго продкаў. Калі Ігар пабачыў здымкі, то быў у шоку: на іх сапраўды былі яго сваякі — стрыечныя браты прабабулі, што служылі афіцэрамі ў польскім войску.

— Сярод знаходак аказалася некалькі здымкаў 1918 года, астатнія — 1920−1930-х. Былі нават дакументы 1950-х гадоў, напісаныя адным з гэтых сваякоў. Ад такой неспадзяванкі я проста скакаў. А праз некалькі дзён паляцеў у іншы польскі горад да гэтага хлопца і выкупіў фотакалекцыю.

— Як гэты чалавек даведаўся пра вас? І як да яго трапілі здымкі?

— Ён знайшоў іх на… сметніку. Верагодна, здымкі належалі майму сваяку, які пісаў тыя дакументы ў 1950-х. Ён памёр у 1981 годзе.

Пашанцавала, што на здымках было напісанае прозвішча. Маючы фота са сметніка, хлопец знайшоў спачатку мае тэксты, якія я пісаў пра гэтага чалавека з фота, а потым інфармацыю пра мяне. Адзінае, што артыкулы былі напісаныя па-польску, а ў Facebook я падпісаны крыху па-іншаму. Тым не менш ён мяне знайшоў.

Але гэта не адзіная неспадзяванка. Ад 2015 года я час ад часу закідаў некаторыя тэксты ў ЖЖ. Менавіта ў 2015 годзе ў мяне атрымаўся такі квантавы выбух: знайшлося шмат дакументаў пра рэпрэсіі, перадваенныя часы, шляхецкія справы… Радавод ішоў да пачатку XVII стагоддзя. Тады я зразумеў, што распавядаць гэта ўсё сваякам няма сэнсу. Бо, калі крышачку паглыбляцца, людзі губляюць разуменне: хто каму брат, каму дзядзька, каму дзед ці бабуля.

І я стаў пісаць. Па-першае, тэксты дазвалялі самому разабрацца ў матэрыяле і збудаваць яго храналагічна. Па-другое, зразумець, з чым сутыкаліся мае продкі, і дадаць туды нейкі кантэкст, свае веды.

— Відаць, атрымаўся нейкі дужа добры вынік?

— Так. Незнаёмыя людзі знайшлі адзін з такіх матэрыялаў і пачалі мне пісаць проста ў каментарах: «Мы вашы сваякі. Вось нашыя кантакты». Я ведаў, што такія сваякі ў нас жывуць у Расіі, у Пермскім краі. Але асабіста знаёмы з імі не быў. І яны мяне не ведалі, пакуль не прачыталі допіс.

У іх была жывая бабуля, а для некаторых нават прабабуля, траюрадная сястра маёй бабулі. Ёй 97 гадоў. Маючы добрую памяць, яна пачала расказваць пра людзей, якіх яна памятала: пра сваю бабулю, пра сваіх дзядзькаў. Я скакаў па кватэры і быў настолькі шчаслівы, што ледзь столь не прабіў.

Вось з такіх рэчаў складаецца гісторыя пра радавод. Гэта не толькі пра мінуўшчыну, але і пра сучаснасць.

«Вітаю, я ваш сваяк». Як адна візітоўка з архіва дапамагла аднавіць кантакт праз 30 гадоў

— Летась я паехаў знаёміцца да свайго траюраднага дзядзькі. Мы з ім даўно ліставаліся, але пазнаёміліся нядаўна. Яго і ягоных сваякоў я знайшоў праз 30 гадоў пасля таго, як з імі перарвавалася сувязь, у 2004 годзе, дзякуючы архівам маёй цёткі.

Я проста да яе прыязджаў і пытаўся заўсёды: «Ну, што ў вас яшчэ ёсць у архіве, што я яшчэ не бачыў?»

Там я знаходзіў старыя фотаздымкі, якіх не было ў мяне альбо былі ў горшай якасці. Былі лісты з Польшчы 1950−1970-х гадоў. Сярод гэтых лістоў я знайшоў візітоўку з адрасам стрыечных братоў маёй бабулі. Пра маю прабабулю, маці маёй бабулі, гэтыя дзядзькі нічога не ведалі. Як і пра тое, што бальшавікі адправілі яе з мужам і іншымі сваякамі на той свет куляй у патыліцу. І вось, у 2004 годзе мне дапамаглі знайсці кантакт аднаго з дзядзькоў. Я прыехаў, адчыняе дзядок, і адбываецца такая размова.

— Вітаю, я ваш сваяк.
— Які сваяк?
— Ну вось, у вашага бацькі было дзве сястры і брат.
— Не-не. У майго бацькі толькі адна сястра была. Гэта тая, якая перажыла рэпрэсіі, памерла ў васьмідзясятыя гады.

Я кажу, што яшчэ двух расстралялі, проста вы не ведаеце. І паказваю фотаздымак 1915 года: «Вось ваш бацька. Вось ваш дзядуля, бабуля. Вось тая сястра, пра якую вы ведаеце. А вось тыя, пра каго вам не казалі». Здымак, дарэчы, быў зроблены, калі бацька гэтага дзеда ішоў на Першую сусветную вайну і ўся сям’я сабралася, каб занатаваць гэтую сустрэчу.

— Быў нейкі працяг гісторыі?

— Пабыўшы ў Варшаве ў аднаго дзядзькі, я праз нейкі час паехаў знаёміцца да другога ў Гдыню. Ён на мяне глядзеў вельмі ўважліва, з падазронасцю. Канечне, прыехаў нехта з Беларусі і кажа, што сваяк. А потым я пачаў распавядаць гісторыі, якія я ведаю, дзе жылі продкі, стаў называць мясціны пад Оршай, тапонімы, Дняпро. І тут я бачу: проста лёд растапіўся. Падазронасць сышла, а ён пачаў распавядаць, паказаў, які герб быў у продкаў. І гэта, дарэчы, вельмі моцна прасунула мае пошукі.

Далей мы з ім ліставаліся. Шкадую, што вельмі мала з ім размаўляў, ліставаўся. Я пераязджаў і закінуў гэтую справу. А потым той мужчына захварэў і памёр. Шкадую, што людзі сыходзяць, а ты не паспяваеш штосьці важнае запытацца ў іх.

Паглядзець старыя фотаздымкі і распытаць пра вяселле: як стварыць атмасферу для размовы з бабулямі і дзядулямі

— Шмат у каго з нас найстарэйшыя родныя — гэта бабулі і дзядулі. Часам падаецца: што яны, народжаныя 70 гадоў таму, могуць расказаць цікавага? Якія пытанні ім задаць, каб даведацца больш? Можа, трэба іх неяк падрыхтаваць да размовы?

— Ствараць атмасферу трэба заўсёды. Бывае, калі пачынаеш пытацца, чуеш: ай, навошта табе? Але часцей людзям, асабліва адзінокім, вельмі прыемна, калі імі цікавяцца. Каб не пытацца ў лоб, можна прапанаваць паглядзець старыя фотаздымкі, распытаць у бабулі, калі яна выходзіла замуж, як выглядала вяселле, як яна з дзедам пазнаёмілася. Ну, і працягнуць: «А распавядзі, кім былі твае маці з бацькам? Як яны жылі?»

— Вы карысталіся такой магчымасцю?

— Карыстаўся, але не напоўніцу. Напрыклад, у бабулі можна спытаць, каб яна расказала пра сваіх бабулю і дзядулю. Я гэтага не спытаў. А яна ж магла б распавесці яшчэ мінімум пра тры пакаленні: пра сябе, пра сваіх бацькоў і дзядоў, а можа, і пра прадзедаў. Бо сямейная гісторыя перадаецца вось так, з вуснаў у вусны, дзесьці да чатырох пакаленняў. Таму тут каштоўна і тое, што можа распавесці бабуля, якой 70 гадоў. Цікава ж, як яна жыла ў пасляваенныя гады, якія ўражанні засталіся з дзяцінства. Як наогул яна пражыла жыццё. Можа, ёсць што распавесці аб працы, сяброўках, пра стасункі з мужчынамі. Ды нават пра тое, як яна ўспрымала наваколле, які быў свет, што яны куплялі і колькі каштавала — шмат побытавых рэчаў. Яны падаюцца дробнымі, але заўсёды цікавыя.

— Вы сказалі, што зрабілі памылку, не спытаўшы ў сваёй бабулі пра яе бабулю. Назавіце яшчэ памылкі, якіх можна пазбегнуць, вывучаючы свой радавод.

— Важна скарыстацца тым, што вашы бабулі і дзядулі, а можа, нават прабабулі і прадзядулі жывыя. Гэта проста нагода бегчы да іх, бо заўтра іх не стане. А больш вам ніхто такія рэчы не раскажа.

Дакументы, фота, хатнія архівы — гэта ўсё добра. Па іх таксама можна вывучаць радавод. Але гэта сухія факты. А што за гэтымі фактамі стаяла? Які быў эмацыйны бок? Як перажывалі нашы родныя нейкія падзеі? Гэта можа распавесці толькі жывы чалавек. А як жывога чалавека няма, то ўсё — успаміны сышлі.

Ну, і зараз ёсць розныя тэхналогіі. У прыватнасці, можна рабіць тэст ДНК — у першую чаргу найстарэйшым з сям'і: бабулям, дзядулям. Я гэтага, на жаль, не зрабіў. Яны ўжо сышлі.

Чытайце таксама: Беларускі след у радаводзе Толкіна: ці жывуць пад Гроднам сваякі стваральніка «Уладара Пярсцёнкаў»?

«Прыйшоў час расказаць праўду». Калі адныя сваякі маўчаць, варта звяртацца да іншых

— Што рабіць, калі падаецца, што зусім нічога не знайсці?

— Не бывае такога. Калі блізкія сваякі не ведаюць альбо не хочуць з пэўных прычын штосьці расказваць, то пра гэта ведаюць іншыя.

У мяне быў дзед. У першыя дні вайны, калі немцы напалі на Савецкі Саюз, яго мабілізавалі. Ён адразу на маршы трапіў у палон, адкуль уцёк. Вярнуўся дадому, зрабіў майго бацьку. Бацька нарадзіўся, а праз некаторы час дзеда забралі на працу ў Германію.

Я праглядаў спісы. Пракуратура, якая зараз займаецца так званым генацыдам беларускага народа, выкладае дакументы перыяду акупацыі. Я знайшоў там свайго дзеда і здзівіўся, што ён там адзін з самых старых. Бралі моладзь па 20 гадоў, а яму было ўжо 33.

Далейшы лёс яго быў больш-менш зразумелы. Праўда, толькі паводле афіцыйнай гісторыі, якую распавядалі бабуля з бацькам і якая ў 1970-х нават часткова была занатаваная ў дакументах.

Там было напісана, што дзед мой знік без вестак у ліпені 1941 года. А бацька мой нарадзіўся ў снежні 1942-га альбо нават у студзені 1943-га. Там было проста ў яго дзве даты. Гэта як у Лукашэнкі: у яго бацька памёр у часе вайны, а ён нарадзіўся ў 1954 годзе.

Бацька з бабуляй расказвалі, што па дарозе ў Нямеччыну на працу дзесьці пад Беластокам дзед памёр — гэта паводле сведчанняў суседа з вёскі. З гэтай гісторыяй і я б памёр, калі б не пачаў знаёміцца з цёткамі з бацькавага боку. Аднойчы адна мне распавяла, што нібыта дзед прыязджаў у вёску пасля вайны і шукаў жонку і сына. І быў дзіўна апрануты.

Я падумаў: «Што яна кажа? Я ж ведаю афіцыйную гісторыю: ніякага дзеда ўжо не было». Ужо пасля смерці бацькі і бабулі я прыязджаю да цётак знаёміцца. Першае пытанне: «Што ты ведаеш пра дзеда?» Ну, я распавядаю афіцыйную гісторыю. А яна: «Прыйшоў час расказаць праўду».

— Ого!

— Я аж прысеў. У сэнсе праўду? Больш за 70 гадоў пасля вайны. Бацькі і бабулі няма. А тут прыйшоў час. Цётка расказвае, што дзед не памёр, а быў у лагеры. А калі лагер вызвалялі амерыканцы, сваячка, якая была разам з ім, пайшла ў савецкую зону акупацыі, а дзед — у амерыканскую. Аж сківіца адвісла ў мяне: як так?

Я пытаюся: а прозвішча той сваячкі? Адна цётка кажа, што не ведае, а другая называе. Я знаходжу сына гэтай жанчыны. Ён кажа, што сапраўды, маці была ў палоне, працавала, былі паперы, і яна атрымлівала ад немцаў грошы. Дзе дакументы, сын не ведаў, але даў мне тэлефон былога супрацоўніка КДБ, які ўжо быў на той час пенсіянерам. Ён кажа, што сапраўды дапамагаў збіраць дакументы: яны альбо ў Нацыянальным архіве, альбо ў КДБ.

Я хацеў даведацца, у якім лагеры была сваячка, каб ведаць, дзе мне шукаць дзеда. Дакументаў мне нідзе не далі. Я пачаў пісаць, грукацца да немцаў. І, здаецца, знайшоў гэтую сваячку ў нямецкіх архівах. Але дзеда там няма.

Гісторыя збіраецца да купы. Атрымліваецца, што дзед пасля вайны мог прыязджаць у вёску шукаць маці, жонку з сынам. А апрануты быў дзіўна, таму што альбо з лагера вярнуўся савецкага і быў абарваны, альбо прыехаў апрануты прыгожа, як замежнік. У вёсцы ж тады зусім дрэнна апраналіся. Ну, гэта зноў жа мая гіпотэза.

Калі бацькі, бабулі і дзядулі не распавядаюць, гэта не канец. Шукайце іншых сваякоў.

Трансгенерацыйная траўма і шкілеты ў шафе: як гісторыі продкаў даюць адказы на сённяшнія пытанні

— Як падрыхтавацца да нечаканасцяў? Напрыклад, ты даведаўся, што твой прадзед быў вельмі ліхім чалавекам. Скажам, працаваў у НКУС. Як гэта ўспрымаць і як з гэтым жыць увогуле?

— Як з гэтым жыць? Па-першае, амаль у кожнага, калі паглыбляцца ў гісторыю сям'і, знойдуцца шкілеты ў шафе. Ёсць гісторыі, пра якія не любяць апавядаць. Можа быць такая нянавісць, што тры пакаленні проста выкраслілі з уласнай гісторыі. Альбо быў чалавек рэпрэсаваны. Пра гэта было небяспечна расказваць, таму проста маўчалі і забыліся. Праз два-тры пакаленні ўжо не памятаюць.

Пра НКУС хутчэй маглі распавядаць, бо гэтым яшчэ ў савецкія часы ганарыліся. Адзін мой знаёмы казаў: «Ну, а што мне рабіць? Адзін дзед расстрэльваў, а другога расстралялі».

Ёсць людзі, у якіх былі продкі катамі, а сёння ў іх саміх, у нашчадкаў, вельмі цяжкі лёс.

Мая знаёмая псіхатэрапеўтка займаецца трансгенерацыйнай траўмай. Гэта траўма, якую перажылі нашы продкі, але якая транслюецца па сённяшні дзень нам. Я з такой траўмай сутыкнуўся. У гадоў 20 я заўсёды адчуваў небяспеку з боку дзяржавы, што прыйдуць і ўсё забяруць. І сёння гэты час надышоў. Але я не разумеў, адкуль гэта ў мяне, пакуль не пачаў раскопваць дакументы. У выніку ў маёй сям'і я налічыў 30 чалавек рэпрэсаваных і 12 расстраляных.

Брата маёй прабабулі ўпершыню арыштавалі ў 1927 годзе, у 1930 — са старымі бацькамі раскулачылі і выслалі ў Котлас Архангельскай вобласці. Адтуль уцяклі, але прадзед, на той час 72-гадовы, патануў, зваліўшыся з плыта ў раку. Пасля ўцёкаў сям’я апынулася ў Маскве. І тут праз год іх арыштавалі, саслалі на Урал, а на Урале ў 1934-м далі яшчэ тры гады лагераў. А ў 1937-м сваяк нейкім чынам вярнуўся ў Оршу і яго арыштавалі. На допыце запыталіся: хто вашы сваякі. Ён называе 15 чалавек, з іх восем расстраляных.

— Я правільна разумею, што вось гэты страх, што па вас прыйдуць, вы адчувалі яшчэ да таго, як даведаліся, што ў вас столькі рэпрэсаваных родзічаў?

— Так. Гэта і ёсць мая трансгенерацыйная траўма. У пратаколе допыту гэты чалавек казаў, што ўвесну 1937-га, калі ён прыйшоў у Оршу, яму прапанавалі ўцячы ў Польшчу праз мяжу. Ён пабаяўся, што зловяць і расстраляюць. Яго злавілі ў жніўні, расстралялі дзесьці ў верасні ці кастрычніку.

Я калі гэта прачытаў, думаю: гэта мне падказка. Таму што я бачу, што ў Беларусі кіруюць нашчадкі ўсіх гэтых катаў. Можа, не прамыя, а духоўныя. Тэхналогіі і метады — усё тое ж самае. Адзінае, што не страляюць у патыліцу пакуль.

Вось і я вырашыў, што калі прыйдзе час, трэба проста з’язджаць, не вагаючыся. Бо калі ты разумееш, што махіна ў постаці дзяржавы на цябе проста каціць катком, ты нічога зрабіць не можаш — толькі ўратавацца самому і ўратаваць сваіх дзяцей. Прынамсі такія гісторыі мне сваякі распавядалі. Як іх бацькі проста хаваліся, ездзілі па розных гарадах, каб не адразу іх маглі знайсці. І такім чынам перажылі рэпрэсіі.

У гісторыях продкаў можна знайсці адказы на сённяшнія пытанні. Залежыць, канечне, ад інтэрпрэтацыі, але тым не менш.

Пагарэлыя архівы, схаваныя базы і лічбавізацыя — што ўскладняе, а што спрашчае пошук продкаў

— А якія цяжкасці ў пошуках узнікаюць у сувязі з тым, што Беларусь за сваю гісторыю ўваходзіла ў склад розных краін?

— Па-першае, шмат архіваў пагарэла падчас Другой сусветнай вайны. Гэта звесткі, якія ты ніяк не абмінеш. Дзірка — і ўсё.

Па-другое, архівы могуць быць раскіданыя па розных гарадах і краінах. А сёння яшчэ не ва ўсе архівы ёсць доступ. Асабліва калі гэта тычыцца Заходняй Беларусі ў складзе міжваеннай Польшчы.

Улады разумеюць, што людзі ўцякаюць, атрымліваючы карту паляка. І таму яны робяць розныя захады, каб ахвотным не даваць такія дакументы. Напрыклад, Нацыянальны архіў Беларусі ў пачатку дзевяностых пачаў складаць базу неабгрунтавана рэпрэсаваных, у якой каля 180 000 імёнаў. Раней база была агульнадасяжная, а ў 2018-м яе схавалі. Да яе маюць доступ толькі два архівісты.

— Можа вы тады параіце даступныя інтэрнэт-крыніцы?

— Інтэрнэт-крыніц — чым далей, тым болей паўстае кожны год. Я пра гэта буду расказваць на курсе па радаводзе. Зараз людзі займаюцца лічбавізацыяй і выкладаюць такія рэчы, пра што раней маглі ведаць толькі спецыялісты.

Напрыклад, год таму я ў Telegram-каналах, прысвечаных генеалогіі, знайшой згадкі канца ХІХ — пачатку ХХ стагоддзя пра пазямельны сялянскі банк. Ён выдзяляў субсідыі сялянам на набыццё зямлі. У такіх паперах я знайшоў згадку пра тое, што мой прапрадзед набыў на хутары Івашчыха зямлю. Я даведаўся, што ён жыў там досыць даўно, як гэта ўсё выглядала. Даведаўся, колькі гэта яму каштавала. І самае галоўнае — як звалі ягонага бацьку. Вось гэтай інфармацыі я б, напэўна, ужо не знайшоў.

З сайтаў можна даведацца, да якой парафіі належала вёска, а ад гэтага залежыць, у якіх метрычных кнігах якой царквы трэба шукаць свае карані. З’яўляюцца базы дадзеных па мясцінах, па вёсках, нават са спісамі.

Чытайце таксама: Гродзенец знайшоў сваякоў праз запіску, пакінутую на магіле прадзеда

Ёсць прыватныя праекты. Мой знаёмы пачаў рэканструяваць свой радавод і сутыкнуся з тым, што ў сялян у ХІХ стагоддзі прозвішчаў асабліва не было. У метрычных кнігах запісвалі: Іван Лукіч, Іван Фаміч, Фадзей. Разбярыся, хто яны?

Знаёмы пачаў проста рабіць рэканструкцыю сямейных сувязяў у сваім невялічкім рэгіёне і пад гэта стварыў сайт. Не ведаю, колькі ён туды ўклаў грошай і часу, але гэта каласальная праца, навуковая дысертацыя па сутнасці. Ён прасачыў, колькі разоў які чалавек у якіх метрычных кнігах згадваўся, калі нарадзіўся, хрысціўся і каго хрысціў, хто пабраўся шлюбам.

Сёння крыніц багата, а з кожным годам становіцца ўсё болей. Трэба проста разумець, дзе што можна знайсці. Нават ёсць магчымасць знаходзіць метрычныя кнігі рукапісныя ХІХ стагоддзя. Да XVIII яшчэ пакуль не дайшло, а магчыма, ужо і ёсць. Галоўнае, каб яны фізічна былі.

Тэрапеўтычны бок даследаванняў: быць талерантным да памылак продкаў

— А вам часам не надакучвае? Корпацца ва ўсіх гэтых крыніцах, дакументах. Гэта праца патрабуе шмат часу і ўвагі.

— Я ж не кожны дзень гэтым займаюся. Надакучвае, калі ты штодня робіш гэта. Так, можаш шмат часу патраціць і нічога не знайсці. А часам знойдзеш нейкія пярлінкі.

— У апошнія гады, як вы лічыце, цікавасць да гэтай тэмы ўзрастае ці паніжаецца? І з чым гэта звязана?

— Я баюся памыліцца, таму што знаходжуся ў гэтай бурбалцы людзей, якія цікавяцца ці пачынаюць цікавіцца радаводам. Але мне падаецца, што колькасць зацікаўленых расце, таму што гэтаму садзейнічаюць тэхналогіі. Звесткі значна прасцей знайсці, не трэба ехаць кудысьці ў архіў, плаціць шмат грошай прафесійным генеолагам.

Падацца, што пасля 2020 года цікавасць абвастрылася. Людзям цікава ведаць, хто былі іх продкі, як і дзе яны жылі, у якіх абставінах. Праз гісторыю свайго роду мы можам даведацца больш пра сапраўдную гісторыю сваіх мясцін, сваёй краіны, і нават прапрацаваць некаторыя траўмы.

З траўмамі гэта асаблівая гісторыя. Генеалогія, стварэнне наратываў, напісанне тэкстаў робяць цябе талерантным да памылак продкаў. А праз гэта ты разумееш і свае. Ну, так, ну, нарабіў. Але не трэба ствараць з гэтага трагедыю: людзі маюць права на памылку. І гэта, па сутнасці, такая тэрапеўтычная праца для кожнага, хто заходзіць на гэты шлях. Асабліва калі трэба, напрыклад, шукаць бацьку, з якім 30 гадоў не падтрымлівалі сувязі, таму што ён падонак, кінуў сям’ю і сышоў. І невядома, дзе ён. А потым аказваецца, што не ўсё так адназначна. У яго можа быць свая праўда.

Гэта пашырае тваё ўяўленне пра тое, як збудаваны свет, якія стасункі маглі быць. Сваякі не заўсёды табе праўду скажуць. А нават калі праўду, гэта толькі праўда з аднаго боку. Другі бок можа распавесці іншыя рэчы.

— Але калі адзін бок расказвае адно, а другі - зусім іншае. Як вылучыць, што тут праўда?

— Варта прыняць гэта ўсё, бо ў кожнага свая праўда. Можна з кімсьці не пагаджацца. Але тады застаецца канфлікт. Ён, па сутнасці, у нас унутры. Прынамсі ў гісторыі нашай. Калі мы проста так талерантна, спакойна на гэта будзем глядзець, то, магчыма, і на ўласныя канфлікты глянем інакш. Са спачуваннем, з разуменнем варта падыходзіць да блізкіх, да тых учынкаў, якія яны робяць. І гэта нам таксама спросціць жыццё.

Танны варыянт альбо шыкоўны фаліянт? Як лепш захоўваць звесткі пра свой род

— Сёння некаторыя выдавецтвы прапануюць паслугу — выданне кніг роду. А як вы параіце захоўваць знойдзенае? Магчыма, самому пісаць тэксты? Ці скарыстацца гэтымі паслугамі? Ці ёсць яшчэ нейкія метады, якія вас больш за ўсё вабяць?

— Я б вельмі раіў рабіць лічбавыя копіі важных дакументаў і асабліва старых. Пазней гэта вы можаце выкарыстаць і ў кнігах, і ў блогах, і дзе заўгодна. Фізічную копію можна страціць, нават і электронную можна страціць. Але калі некалькі копій ёсць, то гэта ўжо не так крытычна.

А што тычыцца кніг роду, то ў кожнага свой шлях. Калі ёсць грошы, можна наняць чалавека, які будзе сядзець у архівах і пісаць кніжку. Але гэта будзе не танна.

Напрыклад, я сабраў інфармацыю пра род Каменскіх. У мяне не было ідэі стварыць кніжку, але хацелася сваякам нейкім чынам патлумачыць гэты вінегрэт з прозвішчаў, дат і імёнаў. Я пачаў проста пісаць тэксты ў ЖЖ. Гэта мне дазволіла структураваць інфармацыю, зразумець штосьці пра сваіх продкаў, штосьці дапісаць.

Я напісаў гісторыю сваёй бабулі, тыя трагедыі, з якімі яна сутыкнулася, і быў у шоку — гора на тры жыцці хапіла б. А потым, калі ў мяне ўжо пэўны пул тэкстаў быў, я звярстаў кніжку ў фармаце А4. Калі мне трэба камусьці падараваць кніжку, я іду і раздрукоўваю яе — атрымліваецца прэзент.

Нашыя пытанні на гэтым скончыліся, але ў вас ёсць магчымасць задаць Ігару свае. Бо ўжо 10 лістапада пачынаецца курс па радаводзе ад адукацыйнага хаба «Нацыі лідараў». Ігар запрашае ўсіх!

— Самае галоўнае, што можа даць гэты курс, — разуменне таго, што нават калі мы знаходзімся ў выгнанні, калі не маем доступу да архіваў, гэта не значыць, што можна ставіць кропку і нічога не рабіць. Нават у такіх умовах у нас багата крыніц, дзе мы можам знайсці звесткі пра продкаў, — кажа Ігар.