Адходы запаволенага дзеяння: якую небяспеку нясуць смеццевыя палігоны ў Гродзенскай вобласці

Адзін з дамоў Гродзенскай вобласці знаходзіцца ў 133 метрах ад смеццевага палігона, хоць па нормах адлегласць паміж імі павінна быць не менш за кіламетр. Гэта выявіла журналістка Hrodna.life, калі наносіла палігоны і месцы захоўвання адходаў і смецця на карту вобласці. Экспертка Марыя Зарэчная (імя зменена) патлумачыла, у чым заключаецца іх небяспека.

На карце Гродзенскай вобласці можна ўбачыць канкрэтныя месцы або населеныя пункты, у якіх па дакументах знаходзяцца паўнавартасныя палігоны ЦБА, або міні-палігоны, шламаадвалы, глеістыя сажалкі.

Пры стварэнні карты мы выкарыстоўвалі апошні даступны адкрыты дакумент- «Пералік аб’ектаў захоўвання і пахавання адходаў вытворчасці» за снежань 2022 года. Усяго ў Гродзенскай вобласці выявілася 229 пунктаў. Не ўсе кропкі на карце дакладна паказваюць месцазнаходжанне палігона, так як у сельскай мясцовасці дакладных каардынатаў у дакуменце не пішуць. Але калі ў вёсцы стаіць кропка, гэта значыць, што на адлегласці кіламетра ад яе павінен быць палігон — альбо дзеючы, альбо рэкультываваны. Апошніх убачыць на спадарожнікавых здымках складана — яны прысыпаныя зямлёй.

З аднаго боку, добра, што палігонаў шмат. Гэта дазваляе скараціць колькасць стыхійных звалак, якія ўяўляюць куды вялікую небяспеку. Справа ў тым, што ў месцах стыхійных звалак смецця могуць знаходзіцца небяспечныя адходы, якія патрабуюць дадатковай ўтылізацыі - халадзільнікі, акумулятарныя батарэі, лямпы напальвання і інш.

З іншага боку, міні-палігонаў значна больш, чым поўнамаштабных, і ёсць шмат пытанняў да іх эксплуатацыі.

«Калі іх уводзяць у эксплуатацыю, абавязкова павінен прысутнічаць ізалявальны пласт паміж адходамі і глебай. Так яно і адбываецца на момант уводу. Аднак матэрыял, з якога вырабляюць гэты пласт, можа не падвяргацца дадатковаму кантролі і з цягам часу вытанчаецца. А значыць, небяспечныя адкіды (батарэйкі, рэшткі лакафарбавых вырабаў, будаўнічых матэрыялаў і пестыцыдаў) могуць трапляць у глебу і грунтавыя воды, таму што насельніцтва можа не сартаваць іх паасобна і не ведаць, як іх правільна ўтылізаваць», — каментуе сітуацыю Марыя Зарэчная.

Якія ёсць віды палігонаў для збору адходаў?

• палігоны цвёрдых бытавых адходаў (ЦБА), напрыклад, у Гродне такі палігон прымае прыкладна 165 тысяч тон адходаў у год;
• міні-палігоны для збору ЦБА;
• вытворчыя палігоны, напрыклад, палігон прамысловых адходаў ААТ «Гродна Азот»;
• памяшканні і склады для захоўвання вытворчых і небяспечных адходаў;
• шламанакапляльнікі - збудаванні для назапашвання сцёкавых або тэхналагічных вод, якія ўтвараюцца ў ходзе вытворчасці.
• глеістыя пляцоўкі - ачышчальныя збудаванні для захоўвання і абязводжвання асадка каналізацыйных і сцёкавых вод.

Для ўвядзення ў эксплуатацыю і тых, і іншых існуюць пэўныя нормы, якія ў выпадку вытворчых месцаў пахавання і захоўвання адходаў, з’яўляюцца больш сур’ёзнымі.

У чым іх небяспека?

Аднак, нават пры ўмове захавання ўсіх мер бяспекі, людзі паблізу месцаў збору і захоўвання розных адходаў падвяргаюцца негатыўнаму ўздзеянню:

• інгаляцыйнаму — напрыклад, з-за выпарэнняў глеістых пляцовак і шламанакапляльнікаў або газаў, якія вылучаюцца на палігонах у працэсе раскладання смецця. Паблізу палігонаў ЦБА і глеістых пляцовак неабходна кантраляваць у паветры канцэнтрацыю такіх рэчываў, як метан, серавадарод, аміяк, вокіс вугляроду, бензол, трыхлорметан, чатыроххлорысты вуглярод, хлорбензол, фенол, фармальдэгід.

Усе з пералічаных рэчываў у падвышанай канцэнтрацыі выклікаюць раздражненне вачэй і дыхальных шляхоў, ускладненні дыхання, галаўныя болі, дыхавіцу. Апроч іншага, фенол павышае мутагеннасць клетак, а бензол з’яўляецца канцэрагенным рэчывам.

• пераральны, праз ваду, глебу, расліны. У грунтавых водах паблізу палігонаў неабходна кантраляваць утрыманне аміяку, нітрытаў, нітратаў, гідракарбанатаў, кальцыя, хларыдаў, жалеза, сульфатаў, арганічнага вугляроду, магнію, кадмію, хрому, цыянідаў, свінцу, ртуці, нікеля, цынку, мыш’яку, медзі, барыю.

Цяжкія металы (ртуць, свінец, мыш’як, кадмій) з вады і глебы выдатна праходзяць у расліны, якія потым можа спажываць чалавек, калі яны былі вырашчаны на прысядзібным участку паблізу ЦБА. Свінец вельмі лёгка назапашваецца ў бураках, мыш’як — у бульбе, кадмій — у ліставых зялёных гародніне і збожжавых культурах.

Пастаяннае спажыванне гэтых цяжкіх металаў павышае рызыку ракавых, рэпрадуктыўных, неўралагічных і іншых захворванняў.

• уздзеянне з боку біаасяроддзя, дробныя жывёлы і птушкі, якіх прыцягваюць рэшткі арганічных адходаў, пасля могуць станавіцца пераносчыкамі хвароб: ад лептастыроза да тулярэміі. Палігон — ідэальнае месца размнажэння мух, грыбкоў, цвілі.

На што звярнуць увагу, калі побач з населеным пунктам ёсць палігон ЦБА

Па санітарных правілах і нормам, палігоны для ЦБА ствараюцца ў 1000 метраў ад жылых і прыродаахоўных зон. На здымку можна ўбачыць палігон ЦБА, які знаходзіцца ў 133 метрах ад бліжэйшага дома ў населеным пункце ў Гродзенскай вобласці. Невядома, гэта дзеючы або рэкультываваны палігон і ці пражывае ў дадзены момант хтосьці ў найбліжэйшай да палігона доме.

Калі ў дадзеным населеным пункце адсутнічае цэнтральнае водазабеспячэнне і вада бярэцца са свідравін і калодзежаў, то ў ёй можа быць падвышана ўтрыманне небяспечных рэчываў. Гэта датычыцца і глебы паблізу палігона. Газы, якія вылучаюць адходы пры гніенні, не толькі непрыемна пахнуць, але і могуць наносіць шкоду здароўю жыхароў населенага пункта.

На здымку меркавана — жывёлагадоўчы комплекс, які размешчаны за 800 метраў ад смеццевага палігона. Па нормах такі будынак не з’яўляецца жылым, аднак для такога роду комплексаў заўсёды робіцца свідравіна для вадапою жывёлы. Ёсць верагоднасць, што вада са свідравіны паблізу палігона можа ўтрымліваць цяжкія металы і небяспечныя рэчывы. Жывёлы назапашваюць іх, спажываючы ваду, а чалавек — спажываючы мясную або малочную прадукцыю.

Чытайце таксама: Паліва са смецця пачнуць вырабляць у Гродне ў канцы лета

Калі ў вашым населеным пункце знаходзіцца палігон для збору і захоўвання адходаў, лепш удакладніць у камітэце аховы прыродных рэсурсаў, ці з’яўляецца ён дзеючым, як даўно, з чаго быў зроблены ізалявальны пласт. І калі адказаў на гэтыя пытанні не будзе, то можна папрасіць дадзеныя аб праверцы якасці паветра, вады і глебы ў радыусе палігона ЦБА.

Эксперта Марыя Зарэчная рэкамендуе пачаць з вады, асабліва тым, хто карыстаецца вадой з уласных свідравін і калодзежаў.

Як праверыць вашу ваду, калі ў вашым населеным пункце ёсць палігон ЦБА:

• Звярнуцца ў Гродзенскі абласны цэнтр гігіены, эпідэміялогіі і грамадскага здароўя ў лабараторыю даследавання вады. Ваду з вашага населенага пункта або калодзежа павінны праверыць па нормах СанПіН (санітарныя нормы, правілы і гігіенічныя нарматывы). Але спіс рэчываў, на які правяраецца вада, абмежаваны. А выявіць, якія менавіта небяспечныя адходы трапляюць нават на міні-палігон, практычна немагчыма.
• Калі вы карыстаецеся ўласным калодзежам, то абавязкова праверце ваду на рН, хімічную патрэбу ў кіслародзе, біяхімічную патрэбу ў кіслародзе, сухі астатак, утрыманне аміяку, нітрытаў, нітратаў, гідракарбанатаў, кальцыя, хларыдаў, жалеза, сульфатаў, арганічнага вугляроду, магнію, кадмію, хрому, цыянідаў, свінцу, ртуці, нікеля, цынку, мыш’яку, медзі, барыю, на гельмінталагічныя і бактэрыялагічныя паказчыкі.
• Калі паказчыкі не адпавядаюць нормам, варта звяртацца ў суд, таму што прычынай перавышэння нормаў з’яўляецца няправільна эксплуатаваны смеццевы палігон.

Палігоны ў цэлым — зло

Вялікая колькасць месцаў для цэнтралізаванага збору цвёрдых бытавых адходаў (ЦБА) вырашае з імі пытанне ў кароткатэрміновай перспектыве, распавяла Hrodna.life экспертка ў сферы экалогіі і водных рэсурсаў. У прыватнасці, гэта эканоміць на дастаўцы і прадухіляе адукацыю стыхійных звалак.

«Але ў доўгатэрміновай перспектыве — гэта тупіковы шлях. Праблема росту колькасці адходаў проста маскіруецца. Ствараюцца новыя палігоны, у якія проста закопваецца смецце, а старыя палігоны рэкультывуюцца. Мы не зможам зноў выкарыстоўваць гэтыя шматлікія тэрыторыі ў ранейшым выглядзе, тым больш, для вырошчвання ежы і пражывання на іх».

Глядзіце таксама: Сартуем смецце з аленем Лявонам