Каля дзесяці гадоў Глеб Орліс прыязджае з Мінска ў Гродна каб знайсці інфармацыю пра сваю сям’ю. Яго прапрадзед Самуіл Орліс — прыватны павераны (адвакат) у канцы 19 стагоддзя быў паважаным чалавекам у нашым горадзе. З цягам часу яго нашчадкі пакінулі Гродна і жылі ў розных гарадах Расіі і Беларусі. У 2019 годзе Глеб прывёз у горад продкаў раман бацькі, які выдаў у мясцовай друкарні. Гэта гісторыя пра лёсы сям'і і свету.
Дзед-камуніст не вярнуўся па спадчыну ў Гродна
Старэйшы з вядомых Орлісаў, Самуіл Якаўлевіч, нарадзіўся каля 1833 года ў Гродне. Яго спадчына перайшла ўнуку Давіду ў 1930-я. У спадчыну ўвайшоў дом па вуліцы Палацкой, сёння гэта Урыцкага, 17. У момант смерці дзядулі ў Польшчы Давід знаходзіўся ў БССР. Трапіць у Гродна было вельмі праблематычна не толькі з-за мяжы, але і з-за яго дзейнасці. Ды і сам ён не імкнуўся туды ехаць.
«Пераслалі дакументы на спадчыну ў Мінск чалавеку, які займаўся стварэннем той краіны, у якой жыў. Прыйшло да камуніста, ідэолага, прапагандыста, адной з пасад якога была пасада ўпаўнаважанага Галоўліту пры Белдзяржвыдаце, цэнзара. Жонка Давіда, Вольга, казала яму, каб ён з’ездзіў, хоць падушкі забраў бы. А дзед не з’ездзіў. І я думаю, ён меў рацыю», — распавядае Глеб.
Казармы Орліса і іншая нерухомасць
Сваю спадчыну Давід аддаў у Міжнародную Арганізацыю Дапамогі Рэвалюцыянерам. МОПР у той час займаўся вызваленнем з гродзенскай турмы Сяргея Прытыцкага, будучага пасляваеннага кіраўніка Гродзенскай вобласці. Спадчына Давіда знаходзілася ў ста метрах ад турмы, у якой быў Прытыцкі.
«Я стаў цікавіцца гісторыяй сваёй сям'і, сваімі продкамі, — кажа Глеб. — Пошукі прывялі мяне ў Гродна. Да многіх фактаў я прызвычаіўся, некаторыя мяне шакавалі. Напрыклад, казармы Орліса і шмат іншай нерухомасці ў Гродне, звязанай з маёй сям’ёй. Орлісаў у горадзе было не вельмі шмат. Апошні, хто жыў у Гродне з нашай сям'і - Шэйна Орліс. Яна нарадзілася ў 1887 годзе, была хатнім лекарам і жыла на вуліцы Іерусалімскай, 1 [суч. Антонава]. Памерла ў 1943 годзе ў канцлагеры Майданэк».
Кнігі продка ў Маскве і Таліне
Марк мяркуе, што бацька Давіда і сын Самуіла Маркус быў досыць дзейным чалавекам у Гродна. Па дадзеных з адрас-календароў за 1911 год ён быў грамадскім рабінам.
«У 1900 годзе ён скончыў універсітэт Гумбальдта ў Берліне і атрымаў званне магістра фармацыі. У гэтым жа годзе ён адправіўся дэлегатам на з’езд фармацэўтаў у Маскву, дзе выдаюцца дзве яго кнігі. Гэтыя асобнікі сёння захоўваюцца ў Ленінскай бібліятэцы ў Маскве і Талінскім тэхналагічным універсітэце. Гэта яго даклад на з’ездзе, у якім гаворыцца аб недапушчальнасці падробных лекаў і «цудадзейных» сродкаў і «Кароткі курс судовай хіміі».
Яго сын — камуніст Давід Орліс — нарадзіўся ў 1899 годзе. Жонка Маркуса Самуілавіча і маці Давіда памірае пры родах. Хто была яна? Адкуль? І як яны пажаніліся? Сённяшнім Орлісам невядома. Давіда выхоўвалі тры цёткі. У іх сваіх дзяцей не было", — распавёў Глеб.
Раман на стэндзе ў сінагозе
Сын Давіда Марк у 1971 годзе пачынае пісаць раман у вершах: пра сям’ю і пра свайго бацьку Давіда Маркавіча Орліса.
«У гэтым рамане адлюстраваныя лёсы краіны. Лёсы Савецкага Саюза. Скончана твор быў у 1978 годзе. Мой бацька нядаўна памёр і яго раман выдалі ў Гродне, у мясцовай друкарні ЮрСаПрынт. Нядаўна я ўсталяваў стэнд у гродзенскай сінагозе з цэлым раманам і фотаздымкамі. Цяпер кожны жадаючы можа пазнаёміцца з гісторыяй маёй сям'і і іх лёсамі», — адзначыў Глеб.
