Спадчына

Карагоды вакол Каложы: што вы хочаце сказаць сусвету і самім сабе?

Сцяпан Стурэйка, якому пра Каложу і яе рэстаўрацыю карцела выказацца даўно, спецыяльна для Hrodna.life патлумачыў, чаму большасць «карагодаў» вакол гродзенскай спадчыны — гэта няправільна зададзеныя пытанні. А заадно прапанаваў уявіць, як на сцяне старадаўняй царквы выглядалі бы творы Бэнксі.


Каложа — сталы гродзенскі нюсмэйкер, недзе паміж «Азотам» і футбольным «Нёманам». Усё гэта такая мыльная опера. Рэстаўруюць-нерэстаўруюць, сценка-камяні, дрэва-газасілікат. Адным словам, «гісторыкі хвалююцца». І так 10 гадоў. Як убачыш спасылку, ведаеш прыкладна што там будзе. Станавіцца ў гэты карагод — справа канешне грамадска-карысная, але… ну, вы зразумелі.

[irp posts="27 000″ name="Прэзідэнт вылучыў сродкі на рэстаўрацыю Каложскай царквы і кансервацыю вежы Крэўскага замка"]

Нагода знайшлася ўнутры, у асабістых роздумах чым ёсць спадчына, навеяных чарговай Сесіяй Камітэту Сусветнай спадчыны, за якой днямі давялося назіраць у Кракаве. Не, Каложу там і паўсловам не ўзгадалі, але калі ўжо нашая царква выстаўленая ў папярэдні беларускі спіс, чаму б не зверыць гадзіннік з глабальнымі сэнсамі спадчыны?

Сцяпан Стурэйка

Трапіць у Сусветны спіс спадчыны — справа тэхнікі

Па-першае, суцешу тых, хто непакоіцца перспектывамі прысутнасці царквы ў Сусветным спісе. Усё оk. Уключыць у Спіс яе могуць і ў цяперашнім выглядзе, і ў капітальна адрамантаваням, і ў старажытна-адрэстаўраваным. У якім захочаце. Бо падрыхтоўка дасье і перакананне Камітэта — гэта справа не знешняга выгляду царквы, а перадусім майстэрства падбору фармуліровак і разумення актуальных трэндаў уяўлення пра спадчыну. То бок, справа тэхнікі.

Можна намінавацца асобным аб’ектам, можна — элементам культурнага ландшафту Панямоння, можна — у складзе каменных цэркваў Кіеўскай Русі. Усё залежыць ад таго, як будуць расстаўленыя знешнепалітычныя прыярытэты. Пагатоў, за працу з ЮНЭСКА ў Беларусі адказны акурат МЗС, а не Мінкульт.

Куды ні глянь — паўсюль спадчына

Але глядзіце вось што. Сёння ў жаданым Спісе ЮНЭСКА ажно 1073 пазіцыі. Пад час апошняй Кракаўскай сесіі дадаліся яшчэ 21. Далёка не кожная пазіцыя адпавядае пэўнаму помніку. Вельмі шмат гарадоў, а цяпер пайшла мода на серыйныя намінацыі. Так, «Драўляныя цэрквы Польска-Украінскага Прыкрпацця» уключаюць 16 цэркваў, кожная ў сваёй вёсачцы. «Венецыянскія абарончыя збудаванні» — гэта 15 аб’ектаў у гарадах Італіі, Харватыі і Чарнагорыі. Адзін з рэкардсменаў - Дуга Струвэ — месціцца, апрача Беларусі, яшчэ ў дзевяці краінах.

[irp posts="20 140″ name="Каложа, Свяцк, Замкавая: што вядома пра актуальныя кропкі рэканструкцыі ў Гродне"]

Наогул, паглядзіце на еўрапейскую мапу Сусветнай спадчыны! Хутка будзе куды ні глянь, паўсюль яна! Іншымі словамі, адна з самых істотных праблем, пра што гавораць спецыялісты — дэвальвацыя Спісу. І калі так, мусім вельмі ўважліва падумаць навошта нам «прасоўваць» туды Каложу? Як праз гэта прыўнесці Спісу новае вымярэнне? Як скарыстацца перавагамі быцця ў ім? Перавагамі, якіх усё менш.

Рэстаўрацыя дыскрэдытавала сябе

І вось цяпер час звярнуцца да нашых практык абыходжання з помнікамі. Беларуская рэстаўрацыя даўно стала сінонімам скандалу. Зацяжнага і вельмі дарагога скандалу! Бліжэйшы да Каложы прыклад — на суседнім пагорку, гэта Стары Замак. Шматгадовыя даследванні, метадалогія, пакутлівае выбіванне сродкаў на кожны этап, праектаванне, а потым скандалы, сваркі, і пачынай з пачатку.

Макет Старога замка згодна з шматпакутлівым праектам рэстаўрацыі Уладзіміра Бачкова
Таму я вельмі нават добра, па-чалавечы, і з прафесійнага пункту разумею Гроднаграмадзянпраект, які, апёкшыся, імкнецца ўсяляк адхрысціцца ад рэстаўрацыі (што, праўда, пакуль не дазавляе яму адхрысціцца яшчэ і ад Мінкульта). Рэстаўрацыя, якая яна ёсць, дыскрэдытавала сябе.

[irp posts="19 241″ name="Аднавіць палац і вежу, а руіны не чапаць: Мікалай Волкаў пра шкодны праект Бачкова, які ўжо зацвердзіў Мінкульт"]

Не безпамылковасць, а здольнасць дамаўляцца

Пры чым тут ЮНЭСКА? Справа ў тым, што галоўная загана і прычына нашага крызісу — неразуменне сутнасці. Прагрэс рэстаўрацыі - гэта не пра камяні і тынк. І нават, вы здзівіцеся, не пра аўтэнтычнасць і методыку. Прагрэс і сусветны ўзровень — гэта перадусім новыя ідэі і здольнасць дамаўляцца.

Мы сядаем у турыстычны аўтобус на Еўропу, дзе ўсё прыгожа, і запытваемся — ну чаму, чаму ж не можам зрабіць так сама? А таму, што бачым адно абалонку, не маем часу на паглыбленне. Як вынік, не разумеем, што і там рэстаўрацыі спрэс неідэальныя. Беларусы спрабуюць капіраваць знешнюю «прыгажосць», і, капіруючы, дзесяць разоў перасварацца. Але за кожнай узорнай еўрапейскай рэстаўрацыяй — не беспамылковасць і метадалагічная датошнасць, але здольнасць дамаўляцца і камунікаваць.

Прагрэсіўнасць драўлянай сцяны

А зараз мушу ўскладніць думку. Менавіта камунікацыя паміж бакамі з’яўляецца не проста пропускам да якасці рэстаўрацыі, а самім зместам спадчыны. Каб быць прадуктыўнай, камунікацыя гэтая мусіць будавацца вакол пэўных ідэй. Ідэй аб развіцці і ўяўленняў пра будучыню, а не пра будаўнічыя матэрыялы ці архіўныя дадзеныя.

Спецыялісты вывучалі стан драўлянай сцяны вясной 2017

І гэта ўжо аднойчы спрацавала. У свой час дрэва на Каложы спатрэбілася з-за вялікай вымушанасці. Новая сценка — па-сутнасці, часовая — стала ўвасабленнем прарыўной на той час ідэі захаваць царкву, хутка і танна ўвесці яе ва ўжытак. Прагрэсіўнасць і вастрыня моманту палягала ў канкурэнцыі з іншай ідэяй — царкву не захоўваць. Яшэ напрыканцы 1860-х гадоў у мясцовым асяроддзі бытавала думка, што Каложа «не отличается никакими ни архитектурными, ни артистическими особенностями». Вось чаму дрэва! А зусім не з-за таго, што яно адпавядала нейкім там рэстаўрацыйным патрабаванням. Драўляная сценка была вынікам рэалізацыі прагрэсіўнай ідэі. І менавіта таму стала такім удалым рашэннем.

[irp posts="21 819″ name="Не рэстаўрацыя і не рэканструкцыя: Каложскую царкву рыхтуюць да супрацьаварыйнага рамонту"]

Цэнтр дыскусіі - каштоўнасці

Час мінае. Цяпер ідэя «захаваць і ўвесці ва ўжытак» не з’яўляецца новай і актуальнай, яна як такая не правакуе больш на пошук новых рашэнняў. Няўжо ж механічнае капіяванне матэрыяльных увасабленняў стогадовых ідэй — наш кон? Ці, з іншага боку, прапанаваная Грамадзянпраектам канцэпцыя «сучаснай» тынкоўкі на месцы драўлянай часткі - выдатная квінтэсенцыя рэстаўрацыйных дасягненняў 1970-х гадоў. Але можа мы ўсё ж у XXI стагоддзі жывем?

[irp posts="12 749″ name=""Рэстаўрацыя — не аднаўленне як было". Сцяпан Стурэйка пра спрэчкі вакол Старога замка"]

Дык што магло б даць Каложы новы імпульс? Дзе чэрпаць ідэі? Гэта перадусім праца з сучаснымі выклікамі і каштоўнасцямі. Неяк забываецца, што нават паводле закона Каложа — гісторыка-культурная каштоўнасць. Яшчэ ў 2015 годзе на першай канферэнцыі, прысвечанай захаванню царквы, я прачытаў даклад аб каштоўнасцях спадчыны. Вялікая частка прысутных пазіхала, маўляў, калі ўжо тэарэтычная балбатня скончыцца і мы пяройдзем да галоўнага? І ўсё ж я ўпэўнены, што інакш, чым праз зварот да каштоўнасцяў, немагчыма ані аргументаваць асабістае незахапленне праектнымі прапановамі, ані сфармуляваць новую замову і патрабаваць чагосьці большага ад праекту, які і так фармальна адпавядае міжнародным методыкам. Менавіта каштоўнасці мусяць абмяркоўвацца, а не інжынерныя разлікі ці дызайнерскія прыёмы (гэта наогул густаўшчына!).

Беларуская мемарыяльная капліца ў Лондане. Фота: Joakim Boren
Напрыклад, глабальнае пацяпленне — гэта нашая праблема ці не? Калі нашая, Гродна можа даць на яе свой лакальны адказ. Хай будзе энергаэфектыўнае экалагічнае рэстаўрацынае рашэнне, кшталту будынка беларускай грэка-каталіцкай царквы ў Лондане, прызнанага лепшым у брытанскай сталіцы за 2016 год. Менавіта сінтэз інавацыйнасці і кананічнасці. Чаму б праваслаўнай царкве не быць сучаснай?

Бэнксі на сценах Каложы

Найсучаснейшы трэнд — зварот да сацыяльнага вымярэння спадчыны. Ён пакуль не паспеў пакрыцца лупінай метадычных дакументаў, і менавіта ён сёння дыктуе ўсе самае жывое ў рэстаўрацыі. Галоўныя тут пытанні: ці хочуць гродзенцы ўмацавання ўласнай супольнасці, уласнай ідэнтычнасці? Чаму б не зрабіць заместа драўлянай часткі белую сценку і не праектаваць на яе партрэты гродзенцаў? Хоць парадныя, хоць з выпускных вечароў.

Праца Бэнксі ў Брысталі - даніна павагі Вермееру. Фота: REUTERS/Andrew Winning
Можа гродзенцы хочуць выкарыстоўваць Каложу як сродак культурнага дыялогу? Тады варта запрашаць сусветна вядомых мастакоў, каб яны тую сценку штогадова распісвалі фрэскамі, графіці і г. д. Ці вы не лічыце Бэнксі актуальным мастаком? Вось нашае месца, дыялог, аўтарскае выказванне, прэстыж і сродак прасоўвання беларускай культуры. Што б не апынулася на сцяне Каложы, усё стане моцным пасланнем. Варыянтаў шмат. Вы толькі вызначцеся навошта, дзеля якіх ідэй хочаце рэстаўраваць і звяртацца да Сусвету.

Сэнс майго патрабавання — не зводзіць дыскусію аб рэстаўрацыі да супрацьстаяння дрэва і газасіліката.

Давайце ўпішам храм у сусветны інтэлектуальны, мастацкі, рэлігійны і любы іншы кантэксты! Давайце пры стварэнні праектаў арыентавацца не на турыста з бутэрбродам, а на таго, хто па-сапраўднаму здолее ацаніць нас, гродзенцаў. Калі, вядома, мы здольныя генерыраваць актуальнае, і калі напраўдзе хочам дабіцца ўключэння Каложы ў Спіс Сусветнай спадчыны не 1348-м аб’ектам, я нечым, што заўважаць, і чым можна будзе ганарыцца.

[irp posts="3891″ name="Андрэй Чарнякевіч пра архітэктурную спадчыну Гародні: «Мы страцілі роўна столькі, колькі паспелі сабе прысвоіць""]

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024