З пачатку лета на каплічцы генерала Русаў з’явіліся папераджальныя таблічкі: да аб’екта не падыходзіць, бо абвальваецца плітка і цэгла. Сёння найстарэйшы аб’ект вайсковых могілак на вуліцы Белуша знаходзіцца ў аварыйным стане, на яго аднаўленне ў горада няма сродкаў. Пакуль пахавальня не развалілася, мясцовыя лютэране пачалі шукаць спонсараў на яе аднаўленне.
Сёння на вайсковых могілках да самых цікавых помнікаў належыць капліца генерал-маёра Аляксандра Русаў. Афіцэр памёр 6 кастрычніка 1896 года і быў пахаваны на могілках, заснаваным пры яго ўдзеле. Праз некалькі гадоў над месцам яго спачынку жонка, таварышы па службе і калегі па грамадскай дзейнасці, а таксама члены лютэранскай абшчыны Гродна пабудавалі капліцу. Сёння яна адзіная нагадвае пра першыя пахаванні на гэтых могілках.
Капліца генерала заўсёды цікавіла гараджан і турыстаў, многія да яе падыходзілі, каб зазірнуць унутр. З траўня 2019 года падыходзіць стала небяспечна — абвальваецца плітка і цэгла. Супрацоўнікі ЖКГ паставілі папераджальныя таблічкі. Але пра аднаўленне аб’екта пакуль нават і гаворкі не ідзе — у горада на гэта няма сродкаў. Мясцовыя лютэране сталі шукаць спонсараў на яго аднаўленне.
«Капліца важная для нас. Гэта ацалелы помнік лютэранскай абшчыны ў Гродне. Пахавальня не была знесена ў савецкія гады, як іншыя пахаванні на могілках. Магчыма, з-за таго, што яна належала генералу рускай імператарскай арміі Аляксандру Русаў. А ён быў лютэранінам. І гэтая капліца паказвае, што лютэране гэта не толькі немцы, але і прадстаўнікі іншых нацыянальнасцяў. І гэта вельмі важна для нас, таму мы хочам яе не толькі захаваць, але і аднавіць.
Цяпер трэба абследаваць капліцу і зрабіць праект. У будучыні мы б хацелі зрабіць там рамонт і праводзіць службы па памятных датах лютэранскай царквы. Мы трымаем гэта пытанне на кантролі і шукаем фінансаванне", — распавёў пастар лютэранскай кірхі ў Гродне Уладзімір Татарнікаў.
Што кажуць мясцовыя жыхары?
Ці ёсць астанкі ў капліцы генерала Русаў, невядома. За савецкім часам лютэранскую частку могілак знішчылі. Надмагільныя камяні і магілы зраўнялі з зямлёй, а на частцы могілак пабудавалі шматпавярховы дом, дзе паміралі адзін час адны Аляксандры. Таксама мясцовыя жыхары ўспамінаюць, што дзесьці ў 1980 гг. у Гродна прыязджаў праўнук генерала Русаў.
«Ён прыехаў на могілкі і аднавіў некалькі помнікаў на лютэранскай часткі, таксама адрамантаваў капліцу генерала. Толькі з’ехаў - саветы прыгналі бульдозер і ўсё прыбралі», — распавядаў 77-гадовы Уладзімір Канстанцінавіч, які жыве каля могілак з канца 1940-х.
Пенсіянерка Ганна Васільеўна жыве на Белуша з 1991 года. Яе дом стаіць на старых пахаваннях.
«Страшнае месца. Тут усё стаіць на касцях — нават наш шматпавярховы дом. Калі яго будавалі, то выявілі цынкавую труну. Казалі, што загінулым быў нехта Аляксандр. Павезлі гэтую труну ў невядомым кірунку. А калі людзі сталі засяляцца ў дом — пачаліся кашмары. Сталі паміраць Сашы — адзін за адным. Хтосьці выскачыць з акна, кагосьці машына саб’е. Усяго 5 або 7 мужчын. З часам мы сталі клікаць святароў, каб яны ў доме правялі малітву і асвяцілі яго. На працягу трох гадоў яны да нас хадзілі, а потым праклён знік».
Даведка
Аляксандр Русаў удзельнічаў у Крымскай вайне, кіраваў падаўленнем сялянскіх хваляванняў у Кіеўскай губерні. У 1885 годзе ў званні генерал -маёра Аляксандр Русаў выйшаў у адстаўку і купіў фальварак Закрэўшчызна, што недалёка ад цяперашняй чыгуначнай станцыі Жытомля. У тым жа годзе ён быў прызначаны правадыром дваранства Гродзенскага павета. Акрамя таго, Русаў з’яўляўся старшынёй з’езда міравых пасрэднікаў, старшынёй камітэта грамадскага здароўя, узначальваў павятовую санітарную камісію, а таксама камісію па складанні чарговых спісаў прысяжных засядацеляў. З 1892 года сябра Гродзенскага павятовага аддзялення Літоўскага епархіяльнага вучэльнага савета.
Памёр Аляксандр Русаў у 1896 годзе і быў пахаваны ў Гродне на вайсковых могілках. Яго капліца — эфектнае архітэктурнае збудаванне, выкананае сродкамі высакаякаснай мастацкай цаглянага муроўкі. Яна пабудавана ў стылі эклектыкі з элементамі рэтраспектыўна-гатычнага стылю. На ўмураванай у сцяну чыгуннай мемарыяльнай пліце да сённяшніх дзён добра захаваўся кароткі надпіс: «Генерал-маёр Аляксандр Аляксандравіч Русаў. Нарадзіўся 13 лютага 1834 г., памёр 6 кастрычніка 1896 г.».
