Як стаць маладым экстрэмістам? Быць «залатой моладдзю», слухаць хардкор і насіць клятчастую понамку. Так лічаць расійскія сілавікі, чый вопыт пераймаюць у ВНУ Гродна. Пасля пратэстаў 2020 года адміністрацыі ўніверсітэтаў пачалі змагацца з «моладзевым экстрэмізмам». Рэдакцыя Hrodna.life паглядзела, як разгортваецца гэтая барацьба.
Пяты год шукаюць «экстрэмістаў»
У Гродне — тры ВНУ: Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы, Гродзенскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт, Гродзенскі дзяржаўны аграрны ўніверсітэт. Змаганне з дэмакратычна настроенай моладдзю там ўзмацнілі ў 2020-м: праз выключэнні, звальненні і тое, што называюць «выхаваўчай працай са студэнтамі».
«Купалаўцы», студэнты «меду» і «аграрнага» з 2020 года рэгулярна слухаюць ад чальцоў «інфармацыйна-прапагандысцкіх груп» матэрыялы, якія пішуць сілавікі. Студэнтам распавядаюць, што такое экстрэмізм, тэрарызм і нацызм і што будзе за падтрымку гэтых плыняў. Пералічваюцца артыкулы і прыклады пакаранняў. Называецца статыстыка раскрытых «злачынстваў».
Вызначэнне «экстрэмізму» займае некалькі старонак А4. Напрыклад, арганізацыя масавых беспарадкаў і захоп дзяржаўнай улады. Асабліва сілавікі сканцэнтраваліся на «моладзевым экстрэмізме»: «Ён разумее пад сабой непрымірымасць да іншадумцаў, а таксама імкненне да стварэння таталітарнай супольнасці, заснаванай на падначаленні».
Слухае хардкор і любіць хімію
Зараз актывізавалася дзейнасць «радыкалаў» — скінхэдаў, фанатаў, неанацыстаў, сцвярджаюць сілавікі ў дакуменце для членаў інфармацыйна-прапагандысцкіх груп за красавік 2025 года, размешчаным на сайце гродзенскага медвуза. У ім размясцілі партрэт «маладога экстрэміста».
Паводле сілавікоў, «малады экстрэміст» спалучае:
- узрост ад 14 да 20 гадоў, часцей мужчынскага полу;
- сярэдні ці ніжэй узровень інтэлекту;
- праблемы ў сям'і (бацькі ў разводзе, злоўжываюць алкаголем, прысутнічае бытавы гвалт);
- адхіленні ў паводзінах (садызм, мазахізм, т.зв. селфхарм (самапашкоджанні — Hrodna.life), жывадзёрства, вандалізм), а таксама сэксуальныя дэвіяцыі.
Каб вылічыць «экстрэміста», будуць звяртаць увагу на нецэнзурныя выразы, непавагу да традыцыйных каштоўнасцяў, павышаную ўзбудлівасць, нелюдзімасць, наяўнасць сінякоў, грубы абутак. Калі ўбачаць адразу некалькі пунктаў, палічаць, што студэнт — удзельнік дэструктыўнага руху.
Ідэі неанацызму, эстэтыка Трэцяга рэйха, захапленне скулшутарамі (ад англ. «школа» і «страляць» — Hrodna.life) у тэкстах сілавікоў суседнічае з любоўю да hardcore і black metal і адзеннем у стылі «Casual» або «Military». Малюнак свастыкі і чорнага сонца выклічуць такую ж занепакоенасць, як і клятчастая кепка, берцы і малюнкі вікінгаў са скандынаўскай міфалогіі.
«Сярод адметных прадметаў гардэроба вылучаюцца: галаўныя ўборы (панамы, шатландскія клецістыя кепкі), тэніскі, талстоўкі з капюшонам, курткі-бомберы, штаны мілітары або карго, падцяжкі, чаравікі з высокім берцам (белая ці чырвоная шнуроўка)», — сказана ў дкуменце.
Ролікі з абагаўленнем забойстваў стаяць у адным шэрагу з цікавасцю да хіміі — мяркуецца, што студэнт можа прыгатаваць запальную сумесь.
У «групы рызыкі», лічаць у дакуменце, уваходзяць сваякі «ўцягнутых» у дзейнасць радыкальных структур, людзі з нізкай самаацэнкай і пратэстнымі настроямі, спартсмены, людзі, схільныя да змены рэлігій, з падвышанай унушальнасцю, з дэпрэсіяй, захопленыя контркультурай, «дэструктыўнымі» моладзевымі субкультурамі.
Масавая ксенафобія ў Беларусі?
Падобны партрэт «маладога экстрэміста» ў матэрыялах, размешчаных на сайтах ГГАУ і ГрДУ.
- студэнты з няшчаслівых сем’яў, з нізкім сацыяльна-эканамічным статусам, недастатковым інтэлектуальным узроўнем, якія маюць схільнасць да трансляцыі дэвіяцый (алкагалізм, наркаманія, фізічны і маральна-маральны гвалт);
- «залатая моладзь», схільная да беспакаранасці, усёдазволенасці, экстрэмальнага праводжання часу;
- моладзь, якая мае схільнасць да агрэсіі, сілавога метаду вырашэння праблем і спрэчак, з неразвітымі навыкамі рэфлексіі і самарэгуляцыі;
- носьбіты моладзевых субкультур, удзельнікі нефармальных аб’яднанняў і схільных да дэвіяцыі вулічных кампаній;
- члены экстрэмісцкіх палітычных, рэлігійных арганізацый, рухаў, сект.
У памятцы, адрасаванай бацькам студэнтам ГГАУ, гаворыцца пра ўсплёск масавай ксенафобіі, «звязанай з міграцыйнымі працэсамі, этнічнай манапалізацыяй малога і сярэдняга бізнесу, вялікай колькасцю гастарбайтэраў, якія займаюць працоўныя месцы і спрыяюць абвалу коштаў на рынку працы, розным менталітэтам грамадзян». Мігранты і гастарбайтэры ў Беларусі? Даследаванні, якімі аперуюць беларускія сілавікі, шмат у чым заснаваныя на расейскай рэальнасці.
У Беларусі працуюць па расійскіх метадычках
Як мінімум у пяці дакументах, размешчаных на сайтах універсітэтаў Гродна, згадваюцца «маладыя расіяне» і расійскія рэгіёны. У памятцы для бацькоў ёсць спасылка на апытанне супрацоўнікаў падраздзяленняў па супрацьдзеянні экстрэмізму розных рэгіёнаў Расіі.
У тым жа дакуменце гаворка ідзе пра «скінхэдаў» і «ісламістаў»: «Сюды ж прымешваюцца нянавісць да існай улады, якая, на думку экстрэмістаў, папушчальнічыць жыццядзейнасці „вінаватых“ ва ўсіх расійскіх бедаў, што прыводзіць да яшчэ больш шырокага распаўсюджвання экстрэмісцкіх ідэй. Менавіта гэтыя ідэі становяцца падмуркам адукацыі нефармальных экстрэмісцкіх моладзевых груповак».
Беларусь усё больш уцягваецца ў арбіту Расіі, лічыць Вадзім Мажэйка, беларускі палітычны аналітык і кансультант. Таму, калі беларускім дзяржаўным органам патрэбныя ўзоры, яны глядзяць не на еўрапейскі або амерыканскі досвед, а на расійскі. Нават калі там ідзе гаворка пра базы скінхэдаў, не актуальныя для Беларусі.
-Справа не ў тым, што мы нейкія русафобы, супраць усяго расійскага, і што трэба забараніць табліцу Мендзялеева, бо ён расійскі. У многіх галінах расійскі вопыт цалкам палітызаваны, абсурдны і нізкаякасны. Выяўленне экстрэмізму — яскравы прыклад гэтага. Доўгавалосы — небяспечны экстрэміст. Без валасоў - таксама экстрэміст. Атрымліваецца, у які бок валасы не растуць, усё роўна экстрэміст. Гэта смешна датуль, пакуль не абсурдна, — разважае Вадзім Мажэйка.
Праблема ў тым, што пакуль спецыялісты распавядаюць, што чалавеканенавісніцкія ідэалогіі — гэта дрэнна, расійская ўлада прапаведуе іншае. «[У Расіі кажуць, што] геі, чайлдфры — нелюдзі, увесь Захад такі, уся Еўропа, пра ўкраінцаў наогул гаворкі няма — усё гэта трапляе пад сапраўднае вызначэнне экстрэмізму. Але сказаць гэта на афіцыйным узроўні ў Беларусі немагчыма. Адсюль ілжывае мысленне і пошук неіснуючых абстрактных валасатых экстрэмістаў».
Ва ўніверсітэтах — фармальны падыход?
На пяты год барацьбы з экстрэмізмам універсітэты плануюць распрацаваць і ўкараніць комплексы адукацыйных праграм, якія будуць накіраваны на прафілактыку тэрарызму і экстрэмізму, умацаванне установак талерантнай свядомасці і паводзін сярод моладзі. Прававому выхаванню студэнтаў будуць вучыць на АБЖ, а культурнай і гістарычнай спадчыне іншых народаў — на «Гісторыі», «Літаратуры», на курсах, выхаваўчых гадзінах і індывідуальных сустрэчах з сацыяльнымі педагогамі. Так сказана ў метадычцы па прафілактыцы экстрэмізму ў падлеткавым асяроддзі, размешчанай на сайтах ГГАУ і ГрДУ.
Часцяком гэтая праца вядзецца толькі на паперы, успамінае Вадзім Мажэйка свой універсітэцкі вопыт. Здарылася правапарушэнне ва ўніверсітэце, якое зафіксавала міліцыя, — яна піша ўніверсітэту, каб там правялі гутарку — універсітэт піша, што правёў. Выкладчыкі сабатуюць працу не толькі з ляноты, але і таму што разумеюць, што гэта лухта.
-Калі нічога сапраўднага не праводзіцца, вельмі зручна спампаваць у інтэрнэце якую-небудзь расійскую брашуру ў барацьбе з экстрэмізмам, і ёй даць справаздачу. Трэба разумець, што далёка не па ўсіх метадычных матэрыялах хто-небудзь з жывымі студэнтамі размаўляў, — лічыць эксперт.
Студэнты атрымліваюць рэальныя тэрміны
Іншая сітуацыя з сілавікамі - ад іх увагі навучэнцы атрымліваюць рэальныя праблемы. Зыходзячы з прыведзеных дакументаў па барацьбе з «экстрэмізмам» ясна, што сілавікі адглядаюць сацсеткі студэнтаў — аватары, відэа, падпіскі. Як яны самі даюць справаздачу ў матэрыялах для ідэолагаў, у 2024 годзе затрымалі пяць непаўналетніх за распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў.
Супрацоўнікі інспекцый па справах непаўналетніх працуюць са школьнікамі, якія знялі «зігаванне» ля вогнішча і напісалі пост пра Бандэру. Навучэнцаў судзілі і будуць судзіць за абразу Лукашэнкі ў чаце, зрыў чырвона-зялёнага сцяга і паведамленні ў бот «Беларускага Гаюна».
Таксама ўлады распавялі пра раскрыццё ў 2024 годзе дзейнасці «Групоўкі «Карны батальён». Яна нібыта складалася з беларускіх неанацыстаў і запалохвала і збівала жыхароў раённага горада, планавала забойства прадстаўніка органаў улады і кіравання і падрыў аб’екта інфраструктуры. Яе ўдзельнікі затрыманыя.
Уплыў расійскай ідэалогіі і яе распаўсюд можа прыводзіць да фармавання нездаровых і «цалкам сабе» нацысцкіх поглядаў, мяркуе Вадзім Мажэйка: «Зігуючыя лічаць, што мы адзінае славянскае братэрства з рускімі? Ці што Беларусі трэба ў Еўразвяз уступаць? Цалкам можа быць, што людзі наслухаюцца расійскай прапаганды і вырашаць, што не расіяне — нелюдзі, і пачнуць „зігаваць“. З сапраўднымі неанацызмам, экстрэмізмам змагацца трэба. Але трэба разбірацца ў першапрычыне».
Прычыны экстрэмізму знайшлі ў выхаванні
Разам з перакананнямі бацькоў і аднагодкаў прычынамі зацікаўленасцю «экстрэмізмам» улады называюць стрэс, павышаную унушальнасць, булінг ў школе.
Сустракаецца думка, што праблемы з эмоцыямі, якія вядуць да захаплення «экстрэмізмам», узнікаюць з-за культуры выхавання. «Іншымі словамі, бацькоўскія „Не плач, не крычы, супакойся, будзь мужчынам“ і т.д., акрамя вядомай карысці, прыносяць яшчэ і пэўны шкоду», — сказана ў памятцы аб прафілактыцы экстрэмізму.
Каб студэнты не цікавіліся «экстрэмізмам», ім плануюць павышаць жыццёвыя магчымасці і зніжаць пачуцці неабароненасці, незапатрабаванасці, ствараць асяроддзе для ўзаемадзеяння. На практыцы іх чакаюць суботнікі, прагляды прапагандысцкіх фільмаў і стварэнне моладзевых атрадаў аховы правапарадку, якія «стукаюць» на тых, хто паліць у інтэрнаце.
Вадзім Мажэйка раіць студэнтам не абмяжоўваць свой кругагляд тым, што гавораць у беларускім універсітэце. Разумець, што разнастайнасць і любая даўжыня валасоў - гэта нармальна, але беларуская рэчаіснасць хоча прычасаць усіх пад адзін грабянец. Далей ёсць дзве стратэгіі - мімікрыраваць пад натоўп або змагацца за індывідуальнасць.
