Спадчына

Ам’ен: нараджэнне, смерць і ўваскрашэнне рэстаўрацыі. Наўздагон гарадзенскім рэстаўрацыйным дыскусіям

Вам калісьці здаралася стаць відавочцам нараджэння вялікіх ідэй? Не такіх, якія магчыма стануць уплывовымі, а такіх, якім ужо прысвечаныя тысячы кніжак, і аб якіх спрачаюцца па ўсім свеце? Ці здаралася вам трапіць туды, дзе адразу зразумелай становіцца логіка чаму людзі думалі і рабілі менавіта так, а не інакш? Гэтым летам я ўбачыў як нарадзілася рэстаўрацыя.

Ам’енская Біблія

Гэта здарылася ў Ам’ене, французскім горадзе ў гадзіне язды ад Парыжа. Ам’ен — трошкі большы за Пінск. Там свае апошнія 30 гадоў жыў Жуль Верн. Правінцыйная цішыня горада спрыяла буянню аўтарскай фантазіі.

Марсэль Пруст пісаў пра непазбежнасць хуткага ад’езду з Ам’ену любога падарожніка, і толькі адна рэч у ім напраўдзе маніць: гатычны сабор. Ён крышку маладзейшы за гарадзенскую Каложу. 68-метровыя вежы фасада скончылі ў 1243 годзе. Падаецца, у Горадні дасюль няма такога высокага будынку. Вышыня ўнутры сабора — 42 метры, або 16-павярховік. Не менш за памеры здзіўляе скульптурнае аздабленне.

Ам’енскі сабор у пахмурны ліпеньскі дзень
Каб уявіць памер храма зірніце ў ніжні левы кут здымка на кабету ў ружовым
Брытанскі мастацтвазнаўца Джон Роскін апісваў яго:

«Калі вы бачыце гэты гіганцкі разьбяны мурашнік, поўны каменных персанажаў у чалавечы рост, увесь гэты хор святых, чараду прарокаў, апосталаў, уладароў…, вы адчуваеце якая гэта вялікая рэч. <…> Гэта не ў туманным сэнсе Віктара Гюго „каменная Біблія“: гэта Біблія сапраўдная, увасобленая ў камяні».

Сваю кніжку, прысвечаную сабору, Роскін назваў менавіта «Ам'енская Біблія».

Ам’енская Біблія
З 1981 года сабор знаходзіцца ў Спісе сусветнай спадчыны ЮНЭСКА. У ім я правёў некалькі гадзін, узіраючыся ў багацце і вітражы, пераводзячы дух, выходзячы вонкі і вяртаючыся. І толькі на трэцім коле заўважыў ГЭТА.

Нараджэнне рэстаўрацыі

Як бы правільна апісаць… Любы вялікі гатычны храм з’яўляецца своеасаблівай крэатыўнай прасторай. Храмы будаваліся стагоддзямі, рэканструяваліся і аднаўляліся. Сёння яны ўтвараюць мяшанку напластаванняў з розных эпох. Таму ў суседнім Рэймсе абсалютна арганічна глядзяцца вітражы Шагала. У Ам’ене мэбля амаль з ІКЕА зусім не замінае барочным амвонам у гатычным інтэр'еры.

Ні аб якім уніфікаваным стылі не можа ісці гаворкі, і ўсё разам гэта выглядае настолькі натуральным, што вока перастае заўважаць інтэрвенцыі аж пакуль не спатыкнешся аб нешта зусім свежае.

[irp posts="40 437″ name=" Спадчына — не проста старыя камяні і фальклор". Сцяпан Стурэйка пра вынік 10 гадоў працы"]

Гэта здарылася са мной падчас агляду апсідных каплічак у заалтарнай частцы. У адной з іх, распісанай відавочна ў пазнейшы час, я заўважыў сімвалы каралеўскай улады. Тэкст на шыльдзе распавёў, што ў 1853 годзе, акурат калі гарадзенская Каложа абрынулася ў Нёман, біскуп Ам’ена перавёз у горад мошчы Св. Аўрэліі. Адмыслова для іх імператар Напалеон III прафінансаваў «рэканструкцыю» капліцы. Гэта было зроблена ў фантазійным неа-гатычным стылі, з сімволікай манаршай улады. Імператар і ягоныя мастакі ведалі што робяць. Яны працягвалі насычэнне прасторы храма, як заўсёды і рабілася.

Стылістычныя роспісы «імператарскай» капліцы, пабітыя часам

Праз дзесяць гадоў, у 1867−69 гг., куратар той самай пераробкі, тады ўжо славуты архітэктар і мастацтвазнаўца Эжэн Віяле-ле-Дзюк, які верыў, што спасціг усе сакрэты гатычных майстроў, вырашыў пайсці далей і літаральна праз сценку, у наступнай капліцы, зрабіў не проста новыя роспісы, а новыя-старыя, такія, якімі яны маглі выглядаць у XІІІ ст. Гэта стала нараджэннем рэстаўрацыі.

Аказваецца, у момант нараджэння рэстаўрацыя не забараняла сучаснае, а была толькі варыянтам як па-новаму аздабляць сярэднявечныя муры. Напрыклад, з большым сэнсам, з апеляцыяй да традыцыі. Рэстаўрацыя паўстала не з пяшчотнай павагі да аўтэнтыкі і захавання, а як працяг абнаўлення.

[irp posts="12 749″ name=""Рэстаўрацыя — не аднаўленне як было". Сцяпан Стурэйка пра спрэчкі вакол Старога замка"]

Чалавек паводле прыроды шануе два супрацьлеглых стана матэрыяльнага аб’екта: яго глыбокую даўніну і абсалютную навізну. Прамежкавыя станы нецікавыя. Рэстаўрацыя, робячы старое новым, тоіць парадокс, і менавіта таму спадабалася людзям. Віяле-ле-Дзюк распачаў гэты шлях і стаў аўтарам першай навуковай методыкі рэстаўрацыі.

Аднак яго практыкаванні бачыў і вышэйзгаданы Джон Роскін. Калі новае ў старым інтэр'еры было яшчэ прымальным, дык новае, што імкнецца выглядаць старым, паводле яго — амаральны падман, і наогул неэстэтычна. Гэта як немалады чалавек у дзіцячым кафэ.

Роскін заклікаў пакінуць старое старым і застаўся ў гісторыі як прынцыповы апанент Віяле-ле-Дзюка. Абураючыся модай на абнаўленне, ён разам з паплечнікамі стварыў у 1877 г. «Таварыства абароны старажытных будынкаў». Недабразычліўцы дражнілі яго «Таварыствам абароны ад рэстаўрацыі». Але грамадская думка па-сутнасці ніколі не была на ягоным баку…

Смерць і ўваскрашэнне

У дзень майго візіту «калыбель рэстаўрацыі» стаяла ў рыштаваннях. Інфармацыйная таблічка распавяла, што тут ад нядаўна ідзе рэстаўрацыя тых самых роспісаў Віяле-ле-Дзюка. Так я ўбачыў смерць рэстаўрацыі, што адбылася тут жа, праз 150 гадоў.

Усё побач: у левай каплічцы рэстаўрацыя нарадзілася, у правай — памёрла
Смерць, таму што, па-першае, гэта рэстаўрацыя рэстаўрацыі. Выглядае недарэчна. У той час як суседняя «імператарская» капліца ўжо сама пакрылася пацінай і стала арганічным напластаваннем гісторыі, стылістычныя эксперыменты Віяле-ле-Дзюка зіхацяць новымі фарбамі нібы з мульцікаў Дыснея.

Па-другое, калі ідэяй рэстаўрацыі было развіццё і абнаўленне, тут перад намі варушыцца мярцвяк. Так нязграбныя яго патугі быць новым, не горшым чым у 1867 г., а ў сваю чаргу падобным на XІІІ ст., на тых самых аўтэнтычных сценах, у сучасным пазбаўленым ілюзій свеце… Тое, што было некалі жывой ідэяй, ператварылася ў механічнае паўтарэнне. Гледзячы на свежыя роспісы, выдатна разумееш агіду Роскіна.

Парэшткі арыгінальных закансерваваных роспісаў, якія не кранула рука Віяле-ле-Дзюка
І ўсё ж, рэстаўрацыя не памерла. Менавіта ў Ам’ене адбылося яе цудоўнае ўваскрашэнне. У 1990-я, падчас лазернай чысткі фасада, даследчыкі заўважылі сляды паліхроміі. Фасад і статуі былі ў ХІІІ ст. пафарбаваныя ў розныя колеры. Хімічны аналіз дазволіў распазнаць колеры, а камп’ютар — зрабіць гіпатэтычную рэканструкцыю ўсёй афарбоўкі.

Праз 10 гадоў унікальны праект падыйшоў да фінальнай стадыі і Ам’ен пабачыў цуд. Насупраць фасада ўсталявалі магутныя мультымедыя-праектары, якія транслююць неверагодна дэталізаваны каляровы свет на кожную са скульптур. Усіх іх «апранулі» ў колеры.

Гэтая будка ўмяшчае магутны праектар, адкуль ідзе святло на фасад сабора
Плошча перад саборам уся застаўленая праектарамі для забеспячэння трохмернай якаснай выявы
www.youtube.com/watch?v=IVRgmgocMpI

Хрыстос — уваскрос, але яго няма на зямлі. З сучаснай рэстаўрацыяй тое самае. Яна сталася абсалютным дасягненнем навуковага і тэхнічнага прагрэса, мыслення аб архітэктуры, аб аўтэнтыцы і межах сучаснай культуры. І яе няма. Гэта — у літаральным сэнсе свет рэстаўрацыі, яе дух, які прылятае і злятае. З’яўленне народу, цалкам эфемерная, яна пакідае па сабе надзею ў перамогу розуму над амбіцыяй. Вы можаце ўбачыць яе толькі ўлетку, з 22.30 да 23.20, а таксама перад Раством. Падобныя праекты ажыццёўленыя і для іншых сабораў - Шартр, Сан-Дэні, Рэймс.

[irp posts="38 156″ name="У Гродне за грошы ЕС адкрыюць цэнтр рэстаўрацыі спадчыны"]

Я не хачу, каб чытач успрыняў гэты нарыс занадта просталінейна. Эжэн Віяле-ле-Дзюк зрабіў шмат работ да і пасля Ам’ену, ён пакінуў выдатную творчую спадчыну. Джон Роскін грунтаваўся не толькі на французскім, але і на брытанскім ды італьянскім досведах. У добрай рэстаўрацыі традыцыйныя рамесныя тэхналогіі выкарыстоўваюцца нашмат часцей за камп’ютарныя.

Толькі адно можна сцвярджаць дакладна. Рэстаўрацыя — гэта не механічнае аднаўленне чагосьці, што было. Як і шмат што іншае, жывая рэстаўрацыя можа існаваць толькі ў спаборніцтве ідэй, і толькі як пераасэнсаванне помніка, культуры ды нас саміх. Інакш — гэта мярцвяк.

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024