Гродзенец Павел Касцюк, вывучаючы сямейны архіў, натыкнуўся на дзённікі свайго дзядулі. З іх ён даведаўся, што ў цэнтры Гродна захаваўся дом, які належаў яго продкам, але яны вымушаны былі яго пакінуць у час Другой сусветнай вайны. За савецкім часам дом не вярнулі.
Пасля Анатоля Касцюка — дзеда Паўла — засталіся два рукапісныя альбомы пад назвай «Нашы карані». У іх ён распавёў пра сем'і Касцюк і Песняк, якія некалькі пакаленняў жылі ў Гродне. Акрамя гісторыі сям'і, у альбомах былі запісы і выразкі з газет, якія распавядаюць гісторыю горада.
Кнігі дзеда падштурхнулі вывучаць гісторыю сям'і
Дзед Паўла спецыяльна рыхтаваў гэтыя альбомы для нашчадкаў, каб яны не забывалі свае карані і спрабавалі вярнуць сямейны дом.
«Літаральна гады тры таму я стаў цікавіцца гісторыяй сваёй сям'і, у дзеда якраз тады пачаліся сур’ёзныя праблемы са здароўем, — распавядае Павел. — Да гэтага ён пачаў рыхтаваць свае кнігі. Казаў, што робіць гэта, каб памяталі яго і ведалі адкуль пайшлі сямейныя карані. Зараз я вывучаю гэтыя кнігі. Яны мяне яшчэ больш падштурхнулі вывучаць сямейную гісторыю. Я ўжо працаваў у гродзенскіх архівах і мне ўдалося знайсці сваякоў з сярэдзіны 19 стагоддзя і ўсе яны жылі ў Гродне».
Былі спробы вярнуць дом
Сямейны дом Касцюкоў знаходзіцца на рагу вуліц Віленскай і Вялікай Траецкай. Ён быў пабудаваны ў 1888 годзе. Сёння там офісы.
«Мае продкі былі нябедныя людзьмі, мелі свой мураваны дом у Гродне. Як мне вядома, мая сям’я сышла з гэтага дома ў пачатку вайны з немцамі. Каб выжыць, баяліся расстрэлаў. А калі пасля вайны вярнуліся, то дом ужо належаў савецкай дзяржаве. У пачатку 2000-х былі спробы вярнуць дом, але ўсё беспаспяхова. Хадзілі да натарыусаў і юрыстаў, паказвалі ўсе дакументы на ўласнасць, але сёння ў нашай дзяржаве няма такога закона, каб можна было вярнуць страчаную маёмасць», — дадаў Павел.
Да вайны быў рэстаран, а кватэры здавалі людзям
Два гады таму мы распавядалі пра гродзенскага старажыла Анатоля Песняка, які таксама заяўляў, што дом на рагу Віленскай і Вялікай Траецкай належаў яго сям'і. Аказваецца, Павел Касцюк і Анатоль Песняк сваякі, але ніколі не бачыліся, хоць і жывуць у адным горадзе ўсё жыццё.
Нарадзіўся Анатоль Песняк у 1926 годзе ў тым самым доме. У 1930-я гады Песнякі займалі ў ім толькі некалькі пакояў, усе астатнія сям’я здавала ў арэнду.
«Мае дзядуля і бабуля памерлі, калі я быў вельмі маленькім, так што з імі паразмаўляць я не змог. Але мама распавядала, што наш дом пабудаваў дзед і на першым паверсе ў яго быў уласны рэстаран.
У 1930-я рэстарана ўжо не было — быў звычайны жылы дом.
Мой бацька быў шаўцом, а мама займалася гаспадаркай. Былі ў нас у двары свінні і куры — усё тое, што трымалі звычайныя людзі ў Гродне. Хоць было і кепска трымаць у цэнтры горада жывёл, але мы спрабавалі. Пры паляках кожны тыдзень да нас прыязджала паліцыя і глядзела, каб былі парадак і чысціня", — распавядае Анатоль Песняк.
Пасля вайны дом не аддалі
Паводле дадзеных Анатоля Касцюка, дзядулі Паўла, гэты дом 12 верасня 1903 года купіла мяшчанка Антаніна Песняк — бабуля Анатоля Песняка. Дом сям’я купляла ў нейкага Сольца. Вясной 1904 года Антаніна Песняк пачала рэканструкцыю. Амаль у тым жа выглядзе дом захаваўся да сённяшніх дзён.
Падчас Другой сусветнай вайны сям’я Песнякоў і Касцюкоў пазбавілася свайго вялікага дома на Віленскай. Сям’ю выселілі, бо дом быў уключаны ў гета.
«Сказалі выселіцца. Далі нам наўзамен невялікую пабудову на вуліцы Вапеннай каля старой гарбарні. Прайшла вайна, сышлі немцы, а наш сямейны дом і савецкая, і сённяшняя ўлада не аддала. Хоць у сям'і маюцца ўсе дакументы, што ён належыць менавіта нам. Пасля вайны саветы ў дом засялялі людзей з вёсак, а сёння там ужо нейкія офісы…», — дадаў Анатоль Песняк.
Няма закона об рэстытуцыі
У пачатку 1990-х распад СССР прывёў да таго, што ў Беларусі паўстала пытанне рэстытуцыі - вяртання маёмасці былым уласнікам і іх нашчадкам. У выпадку з Гродна гаворка ішла не толькі пра дарэвалюцыйную ўласнасць, але і пра міжваенны перыяд, калі горад быў у складзе Польшчы. У незалежнай Беларусі нерухомасць уладальнікам не вярталася, бо няма такога закону. Дзяржава вярнула толькі храмы вернікам.
«Я ўжо размаўляў з дачкой Анатоля Песняка, хутка і з ім сустрэнуся, — кажа Павел Касцюк. — У будучыні я буду спрабаваць вярнуць сямейны дом, бо ў ім жыло не адно пакаленне нашай сям'і, гэта наша гісторыя і спадчына».
