Каля 50 мільёнаў чалавек па ўсім свеце пакутуюць на дэменцыю. Гэта сур’ёзнае выпрабаванне як для самога чалавека, так і для яго блізкіх. Разбіраемся, як распазнаць першыя прыкметы гэтай хваробы, хто ў групе рызыкі і пры чым тут відэа з TikTok. Спецыяліст па догляду цяжкахворых і хворых на дэменцыю Юлія Матусевіч распавяла журналістцы Hrodna.life, як уладкаваны догляд у Беларусі і за мяжой.
Юлія Матусевіч скончыла Слуцкае медыцынскае вучылішча, а затым Гродзенскі медыцынскі ўніверсітэт. Дзевяць гадоў, пачынаючы з 2000 года, яна прапрацавала медсястрой у шпіталі ў Бараўлянах. Потым — дзевяць гадоў медсястрой у службе сясцёр міласэрнасці Чырвонага Крыжа ў Мінску. Юлія — сертыфікаваны трэнер Еўрапейскай асацыяцыі «Кінестэтыкс». Гэтая асацыяцыя дапамагае аднаўляцца людзям са стратай рухальных навыкаў. Юлія навучае догляду дома і аказанні першай дапамогі. Пасля сыходу з Беларускага таварыства Чырвонага Крыжа ў 2018 годзе яна займалася рэабілітацыяй людзей пасля сур’ёзных траўмаў. У 2020 годзе Юлія выкладала ў БДМУ і навучала сястрынскаму догляду. Цяпер Юлія Матусевіч жыве ў ЗША і працуе сядзелкай.
Разбіраемся з тэрміналогіяй
Хвароба Альцгеймера — гэта прагрэсавальнае захворванне, якое пачынаецца з лёгкай страты памяці. Хвароба Альцгеймера паражае ўчасткі мозгу, якія кантралююць мысленне, памяць і гаворка. Яна можа сур’ёзна паўплываць на здольнасць чалавека выконваць паўсядзённыя дзеянні.
З тэрміналогіяй варта быць акуратным. Напрыклад, простамоўная назва адной з формаў дэменцыі — «старэчы маразм». Але людзі памылкова могуць называць так і іншыя расстройствы, тлумачыць эксперт. Так што выкарыстоўваць яго не варта.
Як распазнаць дэменцыю ў блізкага?
Не ўсе пажылыя людзі пакутуюць на дэменцыю. Узроставыя змены ў кары мозгу ёсць ва ўсіх — але памяць будзе парушацца ў кожнага па-рознаму, распавяла экспертка. На што ж звярнуць увагу?
«Асноўная прыкмета — змена паводзін. Калі вы знаходзіцеся побач, гэта можа быць незаўважным. З боку такія прыкметы заўважаюць часцей. У плыні жыцця людзі кантралююць свае паводзіны і звычкі. Калі пачынаецца дэменцыя, кантраляваць іх становіцца складаней. Калі чалавек усё жыццё эканоміў грошы, то прыкметай дэменцыі можа быць тое, што ён ужо літаральна „заціскае“ грошы, пастаянна іх збірае. Калі чалавек быў злым і агрэсіўным, то пры дэменцыі гэтыя якасці выяўляюцца яшчэ ярчэй. Адбываецца ўзмацненне ўсяго таго, што чалавек хаваў за знешнімі праявамі», — распавяла Юлія.
Таксама прыкметай з’яўляецца тое, што чалавек пачынае паўтараць адны і тыя ж фразы і словы, тлумачыць экспертка. Адбываецца парушэнне кароткатэрміновай памяці. На пачатковых этапах пацыенты з дэменцыяй добра памятаюць школьныя гады, сваё дзяцінства, але могуць забыцца, ці паелі яны ці што яны казалі ці рабілі 15 хвілін таму.
«Адбываецца парушэнне ўспрымання інфармацыі. Людзі з дэменцыяй блытаюць дні, не ўспрымаюць інфармацыю, якую ім тлумачаць, альбо неадэкватна на яе рэагуюць. Часта на ранніх стадыях людзі з дэменцыяй не могуць самастойна прымаць рашэнні», — распавяла спецыялістка.
«Пры Альцгеймеры першымі сімптомамі будуць рухальныя парушэнні. Ішоў, спатыкнуўся, упаў. Парушэнні каардынацыі. Дэменцыя дадаецца пазней», — тлумачыць Юлія.
Яшчэ некалькі прыкмет пачатку дэменцыі, якія узгадваюць розныя медыцынскія арганізацыі:
- перапады настрою,
- падвышаная трывожнасць,
- чалавек кладзе рэчы ў нечаканыя месцы (кнігі ў халадзільнік) або губляе іх,
- чалавек губляецца ў знаёмым месцы і дрэнна арыентуецца ў часе,
- праблемы з успрыманнем візуальных вобразаў,
- чалавек блытае колеры, не можа разабрацца з тым, што ён бачыць,
- чалавек адчувае складанасці з чытаннем і пісьмом.
Дэменцыя і «Альцгеймер» памаладзелі. Калі чакаць?
— Ніхто ніколі не скажа дакладна, — адказвае Юлія. — Такія парушэнні могуць з’явіцца пасля перанесеных захворванняў, траўмаў галавы, скалынанняў. Перанесены стрэс можа пагоршыць сітуацыю, але ён не будзе першапрычынай.
Вельмі рэдка, але дэменцыя можа праявіцца нават у дзіцяці. У большасці такіх выпадкаў прычынай з’яўляецца генетычнае захворванне.
Пасля 60 гадоў рызыка развіцця хваробы Альцгеймера падвойваецца кожныя 10 гадоў. Па класіфікацыі СААЗ, развіццё дэменцыі ў пацыента да 65 гадоў лічыцца досыць раннім. Але, напрыклад, лобна-скроневая дэменцыя — адно з захворванняў, якое часта выяўляецца раней, у перыяд ад 45 да 65 гадоў.
Па словах Юліі, працягласць жыцця ў людзей з выстаўленым дыягназам дэменцыі складае каля 5−8 гадоў. Аднак сустракаюцца выпадкі, калі пацыенты жывуць з ім такім дыягназам даўжэй. Усё гэта залежыць ад розных фактараў, нават ад таго, на якой стадыі быў пастаўлены дыягназ.
Хто ў групе рызыкі?
Рызыка развіцця розных формаў дэменцыі вышэй у людзей з некаторымі захворваннямі. Прамая прычынна-следчая сувязь у такіх выпадках не выяўлена, толькі частыя супадзенні. Яны выяўлены для:
- цукровага дыябету другога тыпу
- рассеянага склерозу
- артэрыяльнай гіпертэнзіі
- рэўматоіднага артрыту
- нырачнай недастатковасці
- ВІЧ і іншых хранічных інфекцый
Гаворачы аб фактарах, якія падвышаюць рызыку ўзнікнення дэменцыі, спецыялісты з грамадства хваробы Альцгеймера Канады адзначаюць таксама такія аспекты жыцця як:
- курэнне
- ужыванне алкаголю
- недастатковая фізічная актыўнасць
- няправільнае харчаванне
- забруджванне паветра
- страта слыху
- сацыяльная ізаляцыя
- дэпрэсія
TikTok і гімнастыка для пальцаў. Што можна зрабіць для прафілактыкі дэменцыі
Для прафілактыкі дэменцыі лекары рэкамендуюць весці здаровы лад жыцця, хоць эфектыўнасць такога падыходу не даказаная. Важнымі фактарамі таксама з’яўляюцца кантроль утрымання цукру ў крыві, артэрыяльнага ціску і халестэрыну, адзначае ў сваім матэрыяле на тэму прафілактыкі дэменцыі ўрач-псіхіятр Івацэвіцкай цэнтральнай раённай бальніцы Ірына Міхальчык.
На платформе TikTok ролік з тэстам на дэменцыю набраў больш за чатыры мільёны праглядаў. Пошук выдае дзясяткі падобных відэа. Яны набіраюць дзясяткі тысяч лайкаў. Папулярныя ў сетцы відэа з пальчыкавай гімнастыкай (практыкаванні на развіццё дробнай маторыкі рук).
Разумовая праца і трэніроўкі дробнай маторыкі для актывізацыі мазгавой дзейнасці, на думку многіх лекараў, з’яўляюцца важнай часткай прафілактыкі дэменцыі. Але гэта толькі комплекс дзеянняў, накіраваны на зніжэнне рызык.
@esfinge9 #деменция #тест #рекомендации #зрение ♬ الصوت الأصلي - ميوزك - Music
Куды звярнуцца і па якую дапамогу?
Пры доглядзе хворых з дэменцыяй спачатку рэкамендуюць звярнуцца ў паліклініку па месцы жыхарства. Гэта неабходна для ўстанаўлення інваліднасці і атрымання рэцэптаў. У Беларусі інваліднасць дае магчымасць частковага або поўнага пакрыцця сродкаў за лекі і атрымання расходных матэрыялаў, такіх як зонды, катэтары.
Таксама толькі праз паліклініку магчыма атрымаць апеку хоспіса. Яны дапамагаюць за кошт дзяржаўных праграм, гуманітарнай і спонсарскай дапамогі. Таксама ў Беларусі развіта сістэма Тэрытарыяльных цэнтраў сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва. Калі ўсталяваная інваліднасць, цэнтры могуць дапамагчы са сродкамі рэабілітацыі і паслугамі сацыяльных работнікаў і сядзелак.
Ці існуе чароўная таблетка?
Медыкаментознае лячэнне ў Беларусі накіравана на запаволенне хваробы і зніжэнне агрэсіі. Але, напрыклад, у ЗША медыкаментознае лячэнне прызначаюць толькі тады, калі паводзіны пацыента ўяўляюць пагрозу для яго самога або для навакольных. Інакш гэта палічаць ушчамленнем правоў.
Існуе мноства методык немедыкаментознага лячэння дэменцыі. У асноўным яны накіраваны на паляпшэнне запамінання. Добра дапамагаюць збіранне пазлаў, маляванне, фларыстыка. Пасуюць вялікія пазлы для дзяцей да шасці гадоў, каб кавалачкі былі вялікія. Таксама дапамагае размалёўванне дзіцячых размалёвак.
Дзе і як даглядаць хворых з дэменцыяй?
Па словах Юліі, догляд дома — гэта ідэальны варыянт для пацыента з дэменцыяй. Ён будзе знаходзіцца ў тым асяроддзі, да якога прывык. Людзям, якія пакутуюць ад дэменцыі, неабходны выразны рэжым дня. Варта закладваць час на прыёмы ежы, на душ і наведванне туалета. Абавязкова неабходная якая-небудзь актыўнасць на працягу дня, якую пацыент будзе выконваць самастойна.
«Людзі з дэменцыяй, асабліва на пачатковых стадыях, маюць звычку бадзяцца. Ім пастаянна трэба кудысьці ісці. Калі вы жывяце ў прыватным доме, абавязкова зачыняйце плот. Калі ёсць магчымасць, пракладзяце дарожку па крузе або ў форме васьмёркі. Пацыенты будуць хадзіць ці поўзаць па гэтых дарожках. Гэта адцягвае іх увагу, ім важна захоўваць гэтую актыўнасць і ўвесь час нешта рабіць».
Людзі могуць быць агрэсіўнымі. «Калі чалавек пачынае паводзіць сябе агрэсіўна, варта вельмі выразна растлумачыць тое, што яго паводзіны вам не падабаецца і ён робіць балюча. Я не сустракала ніводнага пацыента з дэменцыяй, які б не адрэагаваў на такія заўвагі. Калі ён не ўспрымае вусную мову, паспрабуйце зрабіць нейкую грымасу. Людзі з дэменцыяй вельмі добра счытваюць ваш выраз твару, паводзіны. Яны больш арыентуюцца на ваша невербальнае зносіны і на інтанацыі ў тым ліку», — падзялілася Юлія.
У Беларусі ёсць альтэрнатывы.
Бальніцы сястрынскага догляду. Туды цяжкахворых пацыентаў змяшчаюць на тэрмін да трох месяцаў. Знаходжанне часткова аплачваецца дзяржавай, але большую частку плацяць сваякі. Такі варыянт падыдзе, калі сваякі пацыента з дэменцыяй часова не могуць знаходзіцца побач з ім і забяспечваць яму належны догляд, але варта памятаць пра тое, што ў такіх установах ёсць чарга.
Дамы-інтэрнаты для састарэлых і інвалідаў. Такія ўстановы не з’яўляюцца бальніцамі. Туды могуць пасяляцца тыя, хто мае патрэбу ў пастаяннай старонняй дапамогі або доглядзе, а не ў актыўным лячэнні.
Сістэма хоспіснай дапамогі. Яна ёсць не ўсюды, але, па словах Юліі, з хоспісамі цесна супрацоўнічаюць бальніцы сястрынскага догляду. Такія ўстановы — не толькі для анкалагічных хворых. Там могуць знаходзіцца пацыенты з рознымі невылечнымі захворваннямі. Па запісе, праз накіраванне, чалавек можа знаходзіцца ў хоспісе да двух тыдняў. Як адзначае Юлія, вялікім плюсам можа стаць прысутнасць псіхолага, як, напрыклад, у мінскім хоспісе. Псіхолагі могуць дапамагчы самому пацыенту і яго блізкім прыняць хвароба.
Псіханеўралагічны інтэрнат — туды пацыента з дэменцыяй кладуць, калі ён становіцца недзеяздольным. Такія ўстановы ёсць у кожнай вобласці Беларусі. Працэс афармлення пацыента ў інтэрнат досыць доўгі. Такі варыянт выкарыстоўваецца і ў выпадку, калі хвароба хутка прагрэсуе і чалавек пачынае пагражаць сабе ці навакольным.
Хто яшчэ можа дапамагчы чалавеку з дэменцыяй і яго блізкім у Беларусі?
Блізкім пацыентаў з дэменцыяй могуць дапамагчы грамадскія арганізацыі і рэлігійныя абшчыны. Яны прадастаўляюць гуманітарную дапамогу, а таксама могуць дапамагчы з арганізацыяй грашовых збораў на закупку абсталявання і медыкаментаў.
- У 2018 годзе ў Гродне ўкараняўся праект «Інтэграваная дапамога людзям з дэменцыяй і іх сем’ям». У працу былі ўцягнутыя валанцёры Чырвонага Крыжа. Дзякуючы праекту дапамогу атрымалі 24 чалавекі з дэменцыяй і іх блізкія.
- Па пытаннях падтрымкі людзей з дэменцыяй можна звярнуцца ў Гродзенскую абласную арганізацыю Беларускага Таварыства Чырвонага Крыжа.
- «Дабрачыннае каталіцкае таварыства Карытас» запусціла праект «Табiта», у рамках якога былі прапанаваны розныя заняткі, нацэленыя на падтрыманне разумовых здольнасцяў, фізічнай і сацыяльнай актыўнасці пацыентаў.
- Адным з варыянтаў дапамогі могуць стаць цэнтры дзённага знаходжання. На дадзены момант, цэнтр «НейрУм» у Мінску — адзіны падобны ў Беларусі.
Больш падрабязна пра тое, як даглядаць цяжкахворых і людзей з дэменцыяй, Юлія Матусевіч распавяла на YouTube-канале Вiртуальнага Унiверсiтэта. Інфармацыя укладзеная ў тры лекцыі і ўключае ў сябе не толькі асноўныя моманты ў доглядзе, але і парады ў пытаннях прафілактыкі падзенняў, гігіены, арганізацыі харчавання.
За мяжой пацыентаў з дэменцыяй даглядаюць па-іншаму
«У Еўропе і ў ЗША падыход да догляду пацыентаў з дэменцыяй вельмі моцна адрозніваецца ад таго, які ёсць у Беларусі — прызнаецца Юлія. — Увесь догляд тут круціцца вакол пацыента (у ЗША — Hrodna.life). З таго, што я бачыла, у лепшым выпадку пацыенту ў Беларусі забяспечваецца добры догляд дома. У шпіталях такога няма. Часцей за ўсё гэта псіханеўралагічныя дома-інтэрнаты, у якія складана патрапіць. Пацыенты проста знаходзяцца ў сваіх палатах і за імі ажыццяўляецца медыцынскі догляд.
Калісьці даўно ў псіханеўралагічным аддзяленні ў «Навінках» (РНПЦ псіхічнага здароўя ў Мінску, раней — «1-ая Савецкая працоўная калонія псіхічнахворых «Навінкі») спрабавалі арганізаваць групы для хворых на дэменцыю. Там яны і малявалі, і ладзілі выставы, з імі займаліся. Але потым гэта ўсё знікла. Па вялікім рахунку, тут гэта нікому не трэба.
Палітыка медустаноў у Еўропе і ЗША накіравана на ўлік патрэбаў і пажаданняў пацыента, іх эмацыйнае і псіхічнае здароўе.
«Чалавека ніхто ні да чаго не прымушае. Калі ён не хоча есці - яго ніхто не будзе карміць сілком. Чалавеку мякка прапануюць паесці пазней ці нешта іншае. Пацыент сам выбірае сабе меню. Любая фізічная актыўнасць адаптаваная пад пацыентаў, каб яны маглі гэта выканаць. Калі яны хочуць хадзіць, то яны ходзяць па крузе, аддзяленні спецыяльна пад гэта абсталяваныя, іх ніхто не будзе спыняць. Тут ніхто нікога не прывязвае да ложкаў, гэта забаронена палітыкай медустаноў. На ложках нават не будзе поручняў. Тут няма падыходу ізаляваць іх цалкам».
Чытайце таксама: «Пару гадзін — і ён застаўся б сляпым». Як працуе платформа еЗдароўе, дзе беларускія ўрачы кансультуюць анлайн
