Спадчына

А калі не 1127? Ці магчыма «састарыць» Гродна і што для гэтага трэба

Жыхары Слоніма хацелі зрабіць свой горад старажытней на 247 гадоў - і прапанавалі змяніць афіцыйна прынятую дату яго заснавання з 1252 на 1005 год. Не атрымалася, бо не пагадзіўся Інстытут гісторыі Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі. А ці былі паспяховыя выпадкі «састарэння» беларускіх гарадоў? І ці можна так зрабіць яшчэ старажытнейшым Гродна?

Якія беларускія гарады паспяхова састарылі

Апошні прыклад падобных зменаў - Слуцк. У 2022 годзе дэпутаты Слуцкага раённага савета змянілі афіцыйную дату заснавання горада з 1116 года на 1005 год. Гэта адбылося на падставе Статутнай граматы аб заснаванні Тураўскай епархіі, дзе ўзгадваецца горад.

У 1994 годзе змянілі дату заснавання Ваўкавыска з 1252 года на 1005 год. А дату заснавання Копыля з 1247 змянілі на 1006 год.

Як вызначаюць, калі быў «заснаваны» горад

Афіцыйныя даты заснавання беларускіх гарадоў - звычайна даты першай узгадкі ў гістарычных крыніцах. Акрэсліць старажытнасць горада можна паводле пісьмовых і археалагічных крыніц.

«Міфы і паданні ўжо не дапамагаюць [выявіць, калі быў заснаваны горад — Hrodna.life], у выпадку старых гарадоў яны — адносны новаствор. Яшчэ тапаніміка. Часам назва дае ключ да разумення першых старонак гісторыі горада», — сказала Hrodna.life гісторык Cвятлана Куль.

Рашэнне пра змену афіцыйна прынятай даты прымаюць мясцовыя ўлады на падставе рашэння спецыялістаў з Інстытута гісторыі НАН Беларусі. Акрамя гістарычных хронікаў, у якіх узгадваецца дата заснавання горада, патрэбныя і археалагічныя знаходкі, якія пацвярджаюць наяўнасць паселішча ў пэўны гістарычны перыяд.

У выпадку Слоніма навукоўцы з НАН палічылі, што прапанаваныя спасылкі пра існаванне Слоніма ў 1005 годзе — непераканаўчыя. А археалагічныя матэрыялы, маўляў, не даюць магчымасці сцвярджваць, што на месцы Слоніма ў канцы X — пачатку XI стагоддзяў існавала паселішча.

Якія ёсць альтэрнатывы для Гродна

Стаянку каменнага веку на ўсходняй ускраіне вёскі Солы ў 1972 годзе адшукаў археолаг Міхась Чарняўскі. На гэтым месцы адшукалі крамянёвыя прылады працы, а таксама фрагменты ляпных гаршчкоў. Падобныя рэчы археолагі знаходзілі і на дзядзінцы Старога замка. Такія знаходкі сведчаць пра тое, што горад узнік у канцы X стагоддзя.

«Паселішча тут было з неаліту [10 тыс. — 2,2 тыс. гадоў да н.э — Hrodna.life]», — пацвердзіла Святлана Куль.

1005 год

У 1005 годзе ва «Устаўной грамаце вялікага князя кіеўскага Уладзіміра Святаслававіча аб заснаванні Тураўскай епархіі» узгадваецца сярод іншых беларускіх гарадоў і Гродна.

«Се аз, князь великий киевскии Василии, нарицаемыи Владимер, умыслих со своею княгинею Анною и з детьми своими: с сыном Изяславом и Мьстиславом, Ярославом и Всеволодом, Борисом и Глебом, и со всеми детми, и з боляры своими третие б[о]гомол[и]е епископию постави (х) в Турове в лето 6513 [1005 г.]. И придах к неи городы с погосты в послушание и священие и благословение держати себе Туровскои епископии: Пинск, Новгород, Городен, Слоним, Берестеи, Волковыеск, Здитов, Небле, Степан, Дубровица, Высочко, Случеск, Копыл, Ляхов, Городок, Смедян. И поставих перваго епискупа Фому. И придах села, винограды, земли бортные, волости со всеми придатки, озера, реки, тако и в мыте, и на торгу, и на перевозах десятую неделю, десятыи пеняз и от жита десятая копа святому Спасу и святеи богородицы…»

1116 год

Ёсць пісьмовыя крыніцы, якія дазваляюць лічыць, што Гродна ўпершыню ўзгадваецца ў 1116 годзе. Там зафіксавана, што ў гэты год пабраліся шлюбам князь Усевалад (першы гродзенскі князь) і княгіня Агафья.

Але дакладна невядома, ці быў ужо ў той час Усевалад гродзенскім князем. Таксама дакладна невядома, дзе адбылося вяселле. Таму абапірацца на гэты факт не зусім карэктна.

Такога ж меркавання прытрымліваецца Святлана Куль: «1116 нельга [лічыць датай заснавання горада — Hrodna.life], бо Гродна не згадваецца». З яе словаў, князь пасля шлюбу быў пасланы пільнаваць бурштынавы шлях — умацаваць факторыю на Нёмане. «Атрымаў тлусты кус, бо сеў на адгалінаванне шляху з варагаў у грэкі», — тлумачыць той момант гісторыі Святлана Куль. Але згадкі пра наш горад у 1116 не было.

1127 год

Паводле гродзенскага краязнаўцы Алеся Госцева, Гродна ўзгадваецца ў трох летапісах.

  • Радзівілаўскі (Кёнігсбергскі) — самая старажытная крыніца,
  • Іпацьеўскі,
  • Лаўрэнцьеўскі.

У кожным летапісе ўзгадваецца адна і тая ж падзея: як князь Мсціслаў сабраў войска і сярод удзельнікаў пахода быў і «Усеваладка з Городна». У Радзівілаўскім і Лаўрэнцьеўскім летапісах пазначаны 6635 год (1127 год), а ў Іпацьеўскім летапісе — 6636 год (1128 год).

Дык чаму адлік пачынаецца ад 1128 года?

На думку Госцева, блытаніна пачалася з-за гісторыка Яўстафія Арлоўскага, які ў сваёй кнізе «Гродненская старина» даследчык абапіраўся на самы малады летапіс — Іпацьеўскі. Але і зрабіў у тэксце зноску, што паводле дзвюх іншых крыніц — дата можа быць з розніцай у год.

Калі ў 1978 годзе адзначалі 850-годдзе горада, то на старонках газет адбылася дыскусія наконт даты заснавання горада. У савецкія часы абапіраліся на Іпацьеўскі летапіс, бо ў ім першая ўзгадка пра Маскву была ў 1147 годзе — самае ранейшае ўзгадванне горада ў параўнанні з іншымі дакументамі, лічыць Госцеў.

Калі гарадам лепш святкаваць гадавіны?

На думку Святланы Куль, для многіх гарадоў важна быць як мага больш старадаўнім, бо гэта «традыцыя і гонар». Але варыянты, як і калі святкаваць могуць быць рознымі.

«Калі святкаваць — хай кожны горад сам вызначае. Традыцыі ў кожнага свае. Гродна горад магдэбургскі і ўніверсітэцкі. Адпаведна і імпрэзы пра самакіраванне, навуку і культуру», — лічыць гісторык.

Некаторыя гарады, сапраўды, адзначаюць гадавіны атрымання магдэбургскага права, а не найстарэйшага ўзгадвання. Напрыклад, Кракаў вельмі урачыста святкаваў 750-годдзе надання самакіравання ў 2007 годзе — бо атрымаў магдэбургскае права ў 1257. Хаця, вядома, горад значна старэйшы.

Чытайце таксама: «Как узнал историю нашего герба — все изменилось». Краевед Алесь Гостев о том, когда в Гродно лучше отмечать День города

Падзяліцца

Апошнія запісы

«Пабачыць Гродна — і памерці». Як наш горад стаў міжваеннай «сталіцай самагубцаў»

У міжваенны час Гродна набыло незвычайную славу. Горад стаў месцам прыцягнення незвычайных турыстаў - тых,…

21 лістапада 2024

«Нармальны быў гастраном — цяпер там прадаюць шпалеры». Ці хапае крамаў у цэнтры Гродна?

Ці хапае ў цэнтры Гродна прадуктовых крам? Спрэчкі наконт гэтага выклікала адкрыццё на перакрыжаванні Савецкай…

21 лістапада 2024

Дзе арганізаваць святочную фотасесію? Гродзенскія студыі ўжо падрыхтавалі навагоднія лакацыі

Прыбраныя ялінкі, свечкі, навагоднія вянкі і гірлянды, аксаміт, светлы ці цёмны фон на выбар. Гродзенскія…

19 лістапада 2024

«Перад выбарамі - спрыяльны час для петыцый». Як прымусіць чыноўнікаў вырашаць праблемы і чаму новая пляцоўка «меркаванне.бел» для гэтага не пасуе

Улады стварылі новую платформу “меркаванне.бел”. Яе пазіцыянуюць як анлайн-пляцоўку, на якой кожны зможа ў вольнай…

15 лістапада 2024

«У Гродне жывуць тыя яшчэ „шалёныя імператрыцы“». Стваральніца брэнда Krikate расказала, як дабралася да парыжскага тыдня моды

Калекцыя адзення гродзенкі Кацярыны Карлацяну дэбютавала гэтай восенню на Парыжскім тыдні моды. А пачыналася ўсё…

14 лістапада 2024

«Першы прыбытак патраціў на станок». Гродзенец у школе выточваў біты, а ў 27 гадоў адкрыў сваю вытворчасць мэблі

Гродзенец Раман Нагула амаль паўжыцця працуе з дрэвам. Школьнікам ён пачынаў з бейсбольных біт, а…

13 лістапада 2024