Калі гэтая карціна выявіцца арыгіналам, свет, упэўнены, што ўсе працы аўтара «Чорнага квадрата» ацэненыя і ўлічаныя, загаворыць аб сенсацыі. Беларусь, дзе Казімір Малевіч жыў, тварыў, гадаваў вучняў, атрымае яго адзіны ў краіне арыгінал. Чаму ж аўтарства карціны, затрыманай 25 гадоў таму на беларускай мяжы, да гэтага часу застаецца непацверджаным?
На выставе ў Мінску, прымеркаванай да ІІ Еўрапейскіх гульняў, невялікую карціну размясцілі за шклом і агароджай — як належыць каштоўнаму экспанату, піша bbc.com.
«Дадому», у памежны Гродна, яна вярнулася без асаблівых ахоўных атрыбутаў, заняўшы звыклае наведвальнікам месца сярод амаль 300 экспанатаў у зале выратаваных культурных каштоўнасцяў мясцовага гісторыка-археалагічнага музея.
З аховай усё ў парадку, заўважае дырэктар музея Юрый Кітурка: «У выпадку чаго, праз тры-чатыры хвіліны тут будуць аўтаматчыкі». Зрэшты, на «Чалавека з рыдлёўкай» (так назвалі карціну музейшчыкі) у апошнія чвэрць стагоддзя ніхто не замахваўся — ні зламыснікі, ні эксперты.
Крымінальнае паходжанне
Марына Загідуліна з пачатку 1980-х працавала ў спецыяльнай службе па кантролі за вывазам твораў мастацтва за мяжу, створанай пры Мінкульце СССР. Аўтарытэтны мастацтвазнаўца, член Саюза мастакоў Беларусі, пасля распаду Савецкага Саюза яна была адной з дзесяткаў экспертаў, гатовых днём або ўначы ў лічаныя хвіліны вызначыць каштоўнасць выяўленых на мяжы прадметаў.
«Гэта была дзённая змена, 1994. год. І пагранічнікі прынеслі - не да нас у кабінет, а ў памяшканне мытні - досыць шмат прадметаў, знойдзеных у цягніку, які рухаўся з Расіі ў Нямеччыну: мініяцюры Айвазоўскага, Багалюбава, іконы, бінокль, курыльная трубка, гадзіны, усё ў асноўным XIX — пачатку XX стагоддзя. Потым кінулі нядбайна паверсе фанерку: „Ну вось яшчэ нейкае тут глупства. Мы хацелі выкінуць, але потым падумалі: раз яна была схаваная, значыць, мае нейкую каштоўнасць“. Я адразу ахнула: відаць было, што гэта школа Малевіча, яго прафесійны і стылістычны почырк», — распавядае Загідуліна.
Грамадзянку, якая збірала ў Расіі мастацкія каштоўнасці, да заходняй мяжы «вялі» зацікаўленыя яе актыўнасцю спецслужбы. На мяжы пераканаліся, што дэкляраваць вывязенае жанчына не збіраецца, выявілі схованкі. Грамадзянка была асуджаная, праз некаторы час памілаваная, з’ехала на Захад. Яе след яшчэ выявіцца — праз 20 з лішнім гадоў.
«Спачатку мы апісалі яе як» круг Малевіча «. Цяпер пад экспанатам значыцца вось так:"Малевіч?" — паказвае Марына Загідуліна.
У рамкі, па краях прамавугольніка, відаць дрэва — ці то не тронутае пэндзлем, ці то праступіла з-пад асыпанай фарбы.
Дырэктар Гродзенскага гісторыка-археалагічнага музея Юрый Кітурка сцвярджае, што карціна не падвяргалася якой-небудзь рэстаўрацыі: «Ледзь памылі ад пылу і ўсё».
Мастацтвазнаўца Марына Загідуліна між тым ўпэўненая, што «З рыдлёўкай» пасля выяўлення на мяжы падмалявалі.
«На гэтай фанерцы быў вельмі тонкі маляўнічы пласт, характэрны для пачатку XX стагоддзя. І пад гэтым маляўнічым пластом бачныя былі напісаныя літары — падобна, фанерка ад звычайнай пасылачнай скрыні, быў напісаны адрас. Я не памятаю зараз канкрэтна, на якой мове, але, па -моему, на рускай. Я спрабавала потым у музеі высветліць, хто ўсё ж такі зрабіў запісы пазнейшыя. Гэта значыць вырашылі гэтыя літары нейкім чынам прыбраць, яны, маўляў, псуюць эстэтычны выгляд. Падфарбаваць проста «, — сцвярджае мастацтвазнаўца.
Паказвае: рэстаўрацыя зробленая не па ўсёй рабоце, а толькі ў цэнтральнай частцы. «Тут маляўнічы пласт рознай тонкасці, розныя фарбы. Гэта відаць няўзброеным вокам, — кажа Марына Загідуліна. — Гэта таксама прадмет для даследавання. Да гэтага часу не зроблена нармальная экспертыза гэтай працы».
«Чалавека з рыдлёўкай» у Гродне ніколі не хавалі, карціна даступная публіцы больш за два дзесяцігоддзі, але даследчыкам як быццам зусім не да яе загадкі.
Чаму не праводзілася экспертыза?
У Беларусі няма ніводнай арыгінальнай работы Казіміра Малевіча, хоць у беларускім Віцебску ў 20-х гадах мінулага стагоддзя Казімір Малевіч і Марк Шагал кіравалі Народным мастацкім вучылішчам; у Віцебску вакол Малевіча склалася група паслядоўнікаў-вучняў (Зацьвярджальнікі Новага Мастацтва); ў Віцебску ў 1922 году Малевіч абгрунтаваў філасофію свайго стылю: «Супрэматызм. Свет як беспрадметнасьць або вечны спакой».
Малевіч — адзін з самых дарагіх рускіх мастакоў у свеце, калекцыянеры і музеі свету ганарацца такімі экспанатамі. Дык чаму ў Беларусі не спяшаюцца пацвярджаць ці абвяргаць аўтарства «Чалавека з рыдлёўкай»?
