Быў паэтам, стаў рэперам. Правілы жыцця Віталя Рыжкова

«Я прынцыпова не ўступаю ні ў адзін з Саюзаў пісьменнікаў. Ніколі не хацеў даваць сабе зніжак, таму і не маю пасведчання, дзе напісана, што я — пісьменнік. Каб усё жыццё абараняць і даводзіць права на гэтае званне. Найперш — перад сабой». Паразмаўлялі з літаратарам пра школьную праграму, раёнкі, рэпераў і «самае гаротнае з мастацтваў».

«Пісаць трэба так, каб кнігі кралі з біблітэякі»

Я пішу — страшна падумаць — больш за 15 гадоў. І 13 гадоў выступаю. Трэба быць смелым перад сабой і выкрэсліваць кепскія вершы ды кепскія пераклады. Шанаваць час і густ людзей, якія гэта прачытаюць.

Караткевіч казаў, што пісаць трэба так, каб кнігі кралі з біблітэякі. Ягоныя, кажа, кралі.

Я думаю, мне зарана лічыць сябе паэтам, таму называю сябе літаратарам. У значэнне слова «паэт» я ўключаю нейкі працяглы шлях, місію, выпрабаванні, 12 подзвігаў, як у Геракла. Трэба не проста пісаць добрыя вершы, трэба тое-сёе прарабіць цягам жыцця. Трэба паўплываць на паэзію свайго часу і стварыць нешта новае.

Калі хлопец заляцаецца да дзяўчыны, лепш прачытаць не мае вершы, а чые-небудзь прыгожыя.

А я шукаў для сваёй паэзіі новыя кручкі, новыя спосабы зацікавіць чытача. І каб мае вершы нельга было праспяваць. Каб вершы, напрамілы бог, не надрукавалі ў сённяшніх хрэстаматыях па белліце і не катавалі маімі вершамі школьнікаў. Каб раённыя газеты наадрэз адмаўляліся ад таго, што я пішу.

Паэзія — як і паўэрліфцінг ці фітнэс

А значыць, трэба штодня мець трэніроўкі, займацца. І вынікі, адпаведна, будуць заўважныя праз гады. Апроч чытання і аналізу творчасці іншых паэтаў, відаць, і не існуе нейкіх допінгаў, дапаможнікаў па набіранні масы і пераўтварэнні яе ў мускулы. Толькі чытаць-пісаць, чытаць-пісаць — як першакласнікі.

Колькасць беларускіх паэтаў, якія мне падаюцца патрэбнымі, важнымі, вартымі, пачынае ўзрастаць з сярэдзіны 90-х. Тады з’явіліся самыя любімыя мной паэты: Вера Бурлак і Віктар Жыбуль. Крышку асобна Андрэй Хадановіч і Міхась Баярын. А потым папросту цуды: Вальжына Морт, Антон-Францішак Брыль, Наста Кудасава, Дзіма Дзмітрыеў, Андрэй Адамовіч, Антон Рудак, Ігар Кулікоў, Кірыла Анохін, Сяргей Прылуцкі, Таццяна Нядбай, Каця Зыкава, Таня Светашова, Марыйка Мартысевіч, Ася Волкава, Віялета Пачкоўская… І многія-многія (Даруйце, пра каго забыў!). У кагосьці з іх адна кніга, у кагосьці больш, але ўсе яны — такая канцэнтрацыя свежага паветра, а да таго — такое часам выпадковае з’яднанне геніяльных людзей, пра якое, спадзяюся, нашчадкі, калі будзе яшчэ існаваць беларуская мова і літаратура ўвогуле, прыгадаюць як пра паэтычнае сузор’е ці пляяду свайго часу.

Чужая шчырасць не заўжды можа быць цікавай

Калісьці Андрэй Хадановіч прыводзіў прыклад: напіша 80-гадовы дзядуля верш пра тое, як ён любіць сваю праўнучку. І, так, гэта будзе шчыра, але мы ў такой сітуацыі, магчыма, будзем пачувацца крышачку няёмка. Ці дзяўчына напіша, як ёй здрадзіў хлопец, казёл. Такое далёка не заўжды патрабуе чытача. То бок — можна парэфлексаваць, яно дапамагае аўтару папрактывацаца, але не заўсёды рухае чужыя думкі і сэрцы.

Я заняўся рэпам

Праз пэўны збег жыццёвых абставін, звязаных з літаратурных працэсам, я вырашыў перанесці на няпэўны перыяд сваю «бурлівую» дзейнасць у стол. За апошнія шэсць гадоў я паказаў хіба пару новых вершыкаў. Мне востра не падабаюцца варункі ды людзкія стасункі каля «літаратурнага парнаса». Я заняўся рэпам. Стварыў праект «ANGST». Мяне запрасілі ў праект «BELAROOTS». З гуртом мы запісалі альбом «Аднакарэнныя», рыхтуем ЕР і альбом. Сольны таксама пішу.

У нас усходняга тыпу, патрыярхальна-эйджысцкая, сістэма падпарадкавання. То бок, паводле яе, старэйшы пісьменнік-мужчына — па змоўчанні лепшы за маладзейшага, і асабліва маладзейшУЮ. А гэта глупства. Умоўны 70-гадовы заслужоны паэт, які рэгулярна друкуецца ў якім-небудзь «Вячэрнім N-ску», будзе лічыць сябе лепшым за цябе, 20-гадовага. Насуперак таму, што лепшыя творы самыя геніяльныя паэты пішуць у 20−25 (а то і раней): Купала, Колас, Маякоўскі, Гогаль і ўсе-ўсе.

Прэмія — увогуле кепскі паказнік чаго-небудзь, хоць на гэта і «вядуцца»

Старэйшы паэт, бывае, пачне іначай ставіцца да маладога, творчасць якога не разумеў, калі той атрымае дзве-тры прэміі. Гэта такое сабе прызнанне. Заўжды трэба ўключаць крытычны розум, рацыянальнае мысленне ў ацэньванні пошукаў, тэмаў, словаў чарговага лаўрэата. Гэта як з пасведчаннем, дзе напісана напісана, што чалавек — пісьменнік.

Я атрымаў некалькі перамогаў на паэтычных слэмах ва Украіне, выйграў некалькі конкурсаў у Беларусі. Адзначаў, як змянілася стаўленне да мяне. На пэўны момант я з творчага чалавека пачаў пераўтварацца ў «сялебрыці». Трэба было схавацца.

Я быў адначасова і ўсцешаны і, прызнаю, непрыемна закрануты, калі пачуў скепсіс наконт кароны на галаве ў мяне. Але ўсё ж узрадаваны таму, што з’явіліся людзі, якія будуць скідваць нас з парахода сучаснасці, шукаць, як заняць месца, што, на іх думку, незаслужана занятае мной і іншымі бездарамі.

Даведка

Віталь Рыжкоў - паэт, перакладчык. Лаўрэат прэміі «Дэбют» імя М. Багдановіча за кнігу паэзіі «Дзверы, замкнёныя на ключы». Двойчы адзначаны прэміяй «Залаты апостраф» за лепшыя паэтычныя падборкі ў часопісе «Дзеяслоў». Пераможца некалькіх літаратурных конкурсаў і паэтычных слэмаў у Беларусі і Украіне. Вершы перакладаліся на больш чым дзясятак моваў свету.