Тэрэса Станіславаўна Барылава (Раманоўская) нарадзілася ў 1935 годзе на вуліцы Млынарскай (суч. Чырвонапартызанская). Каталічка. Падчас нямецкай акупацыі хадзіла ў дзіцячы садок пры Францішканьскім касцёле. Яе бацька пасля вайны памёр, а маму арыштавалі паводле даносу. Каб выжыць гродзенцы давялося ісці працаваць на тытунёвую фабрыку.
«Мая мама па прозвішчы Малышка з Пушкароў, яна выйшла замуж за гродзенца Раманоўскага. І жылі яны ў Гродне на вуліцы Млынарскай, на левым беразе Нёмана. Было ў нас там тры дамы, усе побач стаялі. У адным з іх нарадзілася і я. Ёсць у нас такая сямейная легенда: аднойчы бабуля па татавай лініі гуляла каля замка і знайшла скарб. За знойдзеныя грошы сям’я і пабудавала тры гэтыя дамы на беразе Нёмана. У маіх бацькоў былі тры дзяўчынкі, я сярэдняя. Бацька працаваў на прыстані - тартак будаваў, а мама за палякамі не працавала — даглядала гаспадарку і дзяцей. У 1930-х раскошна мы не жылі, добра было тым, хто меў сталую працу».Раманаўскія жылі толькі ў адной кватэры — пакоі і кухні, а ўсё астатняе жыллё здавалі іншым людзям. Усяго ў іх у трох дамах было пяць аднапакаёвых кватэр.
«Здымалі ў нас жыллё ў асноўным палякі, быў і адзін аўстрыйскі немец фаміліі Гартунг. Падчас вайны ён быў перакладчыкам. За атрыманыя грошы з арэнды мы можна сказаць і жылі. У краму хадзілі ў суседнюю хату да яўрэяў, яны ўмелі добра гандляваць. За палякамі я паспела пайсці ў дзіцячы садок, ён быў у доме адразу каля касцёла».
Незадоўга да пачатку Другой сусветнай вайны главу сямейства Раманоўскіх забралі ў польскую армію. Жонка і яго дзеці засталіся ў Гродне, у які ўвайшлі савецкія войскі. Новая ўлада іх амаль не кранула.
«Бацька пайшоў на вайну ў складзе польскай арміі ў 1939 годзе. І калі яны ехалі на цягніку, іх разбамбілі немцы. Салдаты разбегліся хто куды, бацька пайшоў дадому. Доўга ішоў, лясамі. Галодны і слабы, але дайшоў да Гродна толькі ў 1945 годзе. Пасля гэтага ён моцна хварэў, у яго адбылося звужэнне кішак, і праз год ён памёр.
Што тычыцца саветаў у 1939 годзе, то проста так ніхто не даў ім ўвайсці ў Гродна, гараджане зладзілі абарону. Я вам раскажу, як загінуў Гарнавых, у гонар якога названая вуліца каля маста. Ён ехаў на танку адным з першых, і выйшла дзяўчынка, якой далі кветкі. Яна кінула яму іх, а там у букеце была выбухоўка. Снарад бабахнуў і Гарнавых загінуў. Ён тады на мосце адным з першых загінуў сярод рускіх. [Паводле афіцыйнай версіі Гарнавых загінуў у баі, калі яго танк заехаў на мост — рэд.]
Саветы як прыйшлі ў Гродна, то пачалі адразу ўсіх арыштоўваць. Людзі баяліся іх. Калі па вуліцы ехала машына, то гараджане маліліся, каб не па тваю сям’ю. Потым ціха выглядалі ў акенца і глядзелі каго вывезуць на гэты раз. Хапалі многіх, асабліва тых, у каго была радня за мяжой. Давалі гадзіну на зборы і вывозілі ў Сібір. Нас не вывезлі, але свае кватэры мы перасталі здаваць. Усё нацыяналізавалі. Дазволілі нам з мамай жыць толькі ў адным пакоі. За саветамі мы сталі жабракамі, а каб пракарміць сям’ю, мама хадзіла ў вёску да сваякоў па ежу".
Тэрэса Станіславаўна кажа, што многія гродзенцы былі злыя на савецкую ўладу з-за шматлікіх рэпрэсій і таму калі ўвайшлі немцы ў чэрвені 1941 года, некаторыя гараджане радаваліся ім.
«Яшчэ перад вайной з немцамі многіх павінны былі вывезці ў Сібір, людзей уносілі ў спецыяльныя спісы. І калі ўвайшлі немцы, то некаторыя людзі радаваліся ім, думалі будзе спакайней. Але па выніку немцы сталі яшчэ горш для кагосьці - сталі сапраўднымі акупантамі, у параўнанні з рускімі, якія спрабавалі навязаць сваю культуру і мову, а непатрэбных вывезці. Пры немцах асабліва пацярпелі яўрэі, з нашай вуліцы ўсіх вывезлі.
За немцамі я пайшла зноў у садок ад касцёла. Кіраваў там святар Аркадыюш і бралі туды дзяцей, чыіх бацькоў забралі на вайну. Памятаю, аднойчы мы выйшлі з касцёла, у нас тады першая камунія была, і якраз побач па дарозе ехалі немцы на танках. Яны ўбачылі дзяцей са свечкамі і спыніліся, каб прапусціць нас. Гэты момант я запомніла.
Мама падчас акупацыі хадзіла ў вёску па прадукты. Нешта несла дадому, а нешта прадавала. Часам дома пяклі хлеб і таксама прадавалі. Старэйшая сястра працавала ў шапачнай майстэрні ў доме Мураўёва. Немец за ёй бегаў, спрабаваў заляцацца. Прыгожая была, але баялася гэтых кавалераў.
Былі моманты, што мы з мамай выходзілі ў горад, а там гета ў цэнтры было. Памятаю, дзеці праз калючы дрот рукі працягвалі і прасілі паесці. Мы ім хлеба давалі. У нас і саміх іншы раз не было чаго есці, але яны наогул галадалі. Вельмі шкада было. Я была там і бачыла гэта гета.
У 1944 годзе, калі савецкія войскі прыйшлі вызваляць Гродна, каля нашага падворка былі акопы. Немцы на нашым беразе, а саветы на правым. Так і абстрэльвалі адзін аднаго, мы тым часам сядзелі ў падвале. А мост ужо тады быў узарваны.
Пасля вызвалення на нашай вуліцы было шмат палонных немцаў. Хадзілі па вуліцы, нават параненага памятаю. А лагер у іх быў недалёка ад касцёла, дзе цяпер бальніца. Галодныя, усё прасілі есці. Хтосьці паміраў і іх хавалі на мясцовых могілках на сучаснай вуліцы Міра, дзе цяпер стаяць гаражы".
Пасля вайны Тэрэса пайшла вучыцца ў польскую школу на вуліцы Паўночнай (суч. Ваўковіча). Але неўзабаве павінна была спыніць вучобу, бо пайшла працаваць на тытунёвую фабрыку, каб пракарміць сябе і сястру.
«Пасля вызвалення мама адзін час працавала прыбіральшчыцай на мэблевай фабрыцы. Сястра старэйшая памерла ад брушнога тыфу ў 1945 годзе, ёй было ўсяго 18 гадоў. Бацька памёр ў 1946 годзе ад сваёй хваробы. Спачатку мы засталіся адны дома з мамай. Дзесьці ў канцы 1940-х яна папрасіла суседа насекчы дроў, бо не было каму. Заплацілі яму самагонкай, а пра гэта даведалася суседка і напісала ананімку на маму. Прыйшла міліцыя з ператрусам у наш пакой і знайшла чацвертушку гарэлкі. Маму забралі ў турму і далі ёй 6 гадоў. Я і сястра засталіся адны.
Калі я пайшла на тытунёвую фабрыку працаваць, мне не было яшчэ і 16 гадоў. Спачатку я прыйшла ў аддзел кадраў і папрасіла, каб узялі на працу. Сказала, што маму пасадзілі, бацька памёр, а нам з сястрой есці няма чаго. Мне адмовілі, спасылаючыся на тое, што яшчэ малая і трэба ў дзіцячы садок ісці, а не на работу. Тады я вырашыла пайсці да дырэктара і паплакала там у яго ў кабінеце. У выніку ўзялі мяне на працу. На табачцы я прапрацавала 40 гадоў.Пасля смерці Сталіна, у 1953 годзе, маму вызвалілі. На прымусовых работах яна прабыла 4 гады. Калі яе вызвалілі, я ўжо працавала і памятаю, як да мяне падышла жанчына і сказала: «Ідзі сустракай маму, яе выпусцілі». Цяжка было ёй далёка ад дома. Маму трымалі пад Масквой, капала дарогі. Казала, што замярзала там і кармілі людзей вельмі дрэнна. Казала, што яе свіння нават такое б не ела. Усяго за некалькі бутэлек гарэлкі чалавеку прыйшлося так пакутаваць. Добра хоць вярнулася".
Как покрасить яйца необычно? Из фиолетовой капусты можно получить изумрудный цвет, из вина получаются яйца,…
Беларускім студэнтам пачалі адмаўляць у візе для вучобы за мяжой. Тэрміны, на якія віза выдаецца,…
Каля 600 зваротаў, адпраўленых гродзенцамі або звязаных з Гродна, ёсць у базе зваротаў у КДБ.…
Гістарычны канал Hrodna 11:27 працягвае пераказваць, што пра жыццё ў Гродне пісала мясцовая газета "Echo…
У Гродне можна купіць некалькі бізнес-цэнтраў, запоўненых арандатарамі. Сярод іх - былое чыгуначнае дэпо пачатку…
Як выглядала жыццё ў Гродне стагоддзе таму? Даведацца пра падзеі і клопаты штодзённасці можна са…