Słyszałem niemało grodzieńskich historii i miejskich legend od swojego poprzednika, który obserwował burzliwe życie miasta przez ostatnie pięć wieków – od nadania miastu prawa magdeburskiego przez wielkiego księcia litewskiego i króla Polski, Aleksandra, kiedy to Grodno, między innymi, otrzymało swój własny herb – i z wielką chęcią opowiem je Wam, gościom miasta nad Niemnem.

Przyjemnego pobytu w Grodnie!

---

Grodno powstało na Górze Zamkowej, tam gdzie rzeka Gorodniczanka wpada do Niemna, na przełomie X-XI wieku jako wschodniosłowiańska forteca wśród bezkresnych puszcz, zasiedlonych przez plemiona Bałtów. Początkowo miasto nazywało się Goradzen, co wg jednej z wersji tłumaczone jest jako “patron, obrońca kraju”, ale z czasem nazwa zmieniła się na tę dzisiejszą – „Grodno”. Już w XII wieku prowadzona była aktywna rozbudowa miasta – powstał pałac książęcy i murowane świątynie, jedna z których zachowała się częściowo do dnia dzisiejszego – jest to Cerkiew Świętych Borysa i Gleba na przedmieściu Kołoża. Nawet dziś zadziwia ona niuansami swojej architektury, dlatego po prostu trzeba ją zobaczyć! Późne średniowiecze przeszło pod hasłem obrony miasta przed Krzyżakami, którzy kilkakrotnie próbowali zdobyć i obrabować miasto. Ale dzięki męstwu i talentowi wojennemu kasztelana zamku, Dawida Grodzieńskiego, wojsko pod jego dowództwem z powodzeniem odpierało ataki najeźdźców i oblężenia. Ostatecznie zagrożenie z Zachodu zniknęło po wygranej bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku, w której wzięła udział również grodzieńska chorągiew wojskowa. Miasto otrzymało możliwość rozwoju, zaś jego mieszkańcy – osłodę od powiewu wolności, którą cenili ponad wszystko. Na przełomie XIV i XV wieku Książę Witold zbudował w Grodnie gotycki zamek oraz pierwszy kościół katolicki. Z imieniem tego wielkiego księcia związane jest pojawienie się w mieście społeczności żydowskiej. Żydzi, którzy zajmowali się handlem i rzemiosłem przez kilka wieków wpływali na rozwój miasta. Dodatkowym bodźcem do rozwoju handlu dało miastu prawo do samorządu. Miejski zegar ratuszowy, stworzony na zamówienie królowej Bony Sforzy w połowie XVI wieku przypominał mieszczanom o wartości czasu. Obecnie zegar umieszczony jest na katedralnej dzwonnicy, ale jak wcześniej, odmierza grodnianom czas. Zalicza się do najstarszych zegarów z Europie Wschodniej. Jeśli będziecie na Placu Sowieckim (wcześniej Rynkowym) – ustawcie swoje zegarki. Pod koniec XVI wieku miasto wyznaczył na swoją rezydencję wielki książę litewski i król Polski Stefan Batory, który zainicjował przebudowę zamku na renesansowy pałac oraz odbudowę kościoła parafialnego pw. Witolda , w związku z czym do miasta zaproszono architektów z Włoch. Zaś grodzieńska synagoga chóralna, zbudowana na mocy jego przywileju zalicza się do najwspanialszych w kraju. Mówi się, że Stefan Batory był wielkim amatorem wina węgierskiego, ponieważ sam pochodził z tych stron. Po niespodziewanym odejściu króla do lepszego świata w murach pałacu znaleziono ponad 50 beczek z winem!

---

Zawirowania trudnych czasów i wojen XVII wieku nie wstrzymały rozwoju – miasto było wybrane na trzecią sejmową stolicę Rzeczypospolitej, po Warszawie i Wilnie. Magnaci budowali liczne pałace i walczyli o wpływy polityczne właśnie tutaj – w Grodnie! Zresztą, o czym tu mówić, o losach kraju często decydowano w Nowym Pałacu, zbudowanym specjalnie dla posiedzeń sejmu. Jego założyciel, August II, który był jednocześnie elektorem saksońskim, królem polskim i wielkim księciem litewskim, odziedziczył po ojcu zapał do kolekcjonowania sztuki i nabywał najlepsze dzieła europejskie. Grodnianie do dziś żartobliwie oburzają się na króla, który wybrał na miejsce przechowania Madonny Sykstyńskiej pędzla Rafaela Galerię Obrazów Starych MIstrzów w Dreźnie zamiast nowo zbudowanego pałacu w Grodnie.

---

Ale miastu zawsze się wiodło – pod koniec XVIII wieku posadę starosty grodzieńskiego objął Antoni Tyzenhauz, który podjął próbę przekształcenia miasta w „kwitnącą Holandię” i założył nowe miejskie przemysłowo-kulturalno-edukacyjne osiedle – Horodnicę. Założono królewskie manufaktury, do których zaproszono specjalistów z Europy Zachodniej, szkoły kadetów i medyczna, ogród botaniczny, teatr, drukarnię, zaczął ukazywać się pierwszy dziennik miejski. W mieście pojawiła się pierwsza kawiarnia, w której parzono prawdziwą kawę ze śmietanką. Ambitnym planom hrabiego przeszkodził kryzys panujący w państwie i dworskie intrygi, ale pamięć o zmianach urbanistycznych jest żywa do dziś – od tych czasów w mieście istnieje zbór luterański,, który założono na potrzeby rzemieślników Tyzenhauza. Świątynia służy z korzyścią dla miasta – obecnie odbywają się tu festiwale muzyki organowej.

---

O Grodnie można jeszcze długo opowiadać, ale lepiej – poplączcie się po jego wąskich uliczkach, podziwiając barokowe sylwetki kościołów, zajrzyjcie do kawiarni i restauracji, które mieszczą się w murach zabytkowych kamienic, odetchnijcie pełną piersią nabierając w płuca świeżego grodzieńskiego powietrza. Zapraszam na spacer! Wasz jeleń Leon